Szkoły prywatne w Niemczech cieszą się coraz większą popularnością. Dowodem na to jest fakt, że powstaje ich coraz więcej, a ilość podań o przyjęcie do nich również wzrasta z roku na rok i przekracza liczbę dostępnych miejsc. W roku szkolnym 2009/10 w Niemczech istniały łącznie 5.273 ogólnokształcące szkoły prywatne (freie Schulen lub Schulen in privater Trägerschaft). Osiem lat później (rok szkolny 2017/2018) liczba ta wzrosła o 11% do 5.839. Z kolei liczba szkół państwowych (staatliche Schulen lub Schulen in staatlicher Trägerschaft) spada. W roku 2009 w Niemczech było 35.072 szkoły, a osiem lat później, w roku 2017, liczba ta zmniejszyła się o 6% do 32.995.
Wielu rodziców decyduje się na wysłanie swoich dzieci do prywatnej szkoły i nawet wysokie czesne nie jest w stanie ich odstraszyć lub wpłynąć na zmianę ich postanowienia. Motywacja rodziców jest jednoznaczna: prywatna szkoła ma zapewnić ich dziecku nie tylko lepsze warunki nauki oraz konkretne i ukierunkowane wsparcie jego rozwoju, lecz także lepszy start życiowy i poczucie przynależności do swoistej elity.
Finansowanie szkół prywatnych przez niemieckie państwo
Największa część środków finansowych na utrzymanie szkół prywatnych pochodzi z funduszy państwowych. Aby uzyskać takie dofinansowanie szkoły prywatne muszą przetrwać trzyletni okres próbny. Dopiero po okresie trzech lat od założenia państwo współfinansuje koszt działania placówki do wysokości 60%-70% ogólnych kosztów utrzymania. Wyjątek stanowi tutaj land Północnej Nadrenii Wesfalii (Nordrhein Wesfalen), w którym szkoły prywatne są współfinansowane ze środków państwowych w wysokości 94% już od pierwszego dnia ich działalności.
Dodatkowo warto wiedzieć, że wysokość subwencji państwowych zależy od wysokości czesnego płaconego przez rodziców. Oznacza to, że szkoły pobierające wyższe czesne dostają mniejsze dofinansowanie, jednak nie niższe niż 60%.
Drugim filarem finansowym są fundusze wpływające z czesnego płaconego przez uczniów. Trzecim filarem są różne instytucje i organizacje, określane jako „freie Träger”, czyli np. osoby fizyczne i prawne, jak zarejestrowane stowarzyszenia, spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, zarejestrowane spółdzielnie lub korporacje publiczne inne niż władze/samorządy lokalne.
Niektóre szkoły prywatne są współfinansowane przez koncerny przemysłowe. Przykładem jest firma Samsung finansująca Samsung Lighthouse School w Rüsselheim, Volkswagen AG finansujący Neue Schule Wolfsburg czy też szkoła Freie Schule Anne-Sophie w Künzelsau, która jest współfinansowana przez Würth-Gruppe.
Wysokość czesnego w szkołach prywatnych w Niemczech
Wysokość czesnego (Schulgeld) w szkołach prywatnych nie jest jednoznacznie określona i zależy przede wszystkim od tego, czy i w jakim stopniu szkoła jest współfinansowana ze środków publicznych (öffentliche Mittel/Gelder). Przeciętne czesne wynosi od 200 do 300 euro miesięcznie, ale są też zarówno droższe, jak i tańsze szkoły.
Szkoły współfinansowane przez państwo są zazwyczaj względnie tanie, a czesne w nich rozpoczyna się już od kwoty 50 euro za miesiąc. Granica wysokości czesnego w górę jest w zasadzie płynna, a kwoty za czesne leżące pomiędzy 350 do 850 euro nie należą do wyjątku.
Z kolei w tych szkołach, które nie otrzymują żadnego wsparcia finansowego ze strony landu czesne może wynosić nawet kilka tysięcy euro miesięcznie. W niektórych szkołach rodzice płacą nie tylko czesne, lecz także opłaty dodatkowe, które mogą mieć charakter jednorazowy lub cykliczny (roczny, półroczny, miesięczny lub tygodniowy).
Przykład 1:
Wysokość opłat za jedno dziecko w prywatnej szkole Anna Schmidt w Frankfurcie nad Menen to jednorazowe wpisowe (Eintrittsgeld) w wysokości 300 euro, cykliczna opłata członkowska w stowarzyszeniu wspierającym (Schulverein) wynosząca 300 euro rocznie oraz składka na ubezpieczenie za rok/dziecko w wysokości 5 euro. Do tego dochodzi miesięczne czesne, którego wysokość zależy od rodzaju szkoły (podstawowa zwykła lub Montessori, gimnazjum) i wieku dziecka. W szkole podstawowej Montessori czesne wynosi 455 euro, w szkole podstawowej zwykłej 435 euro. Uczniowie w klasach gimnazjalnych 5-8 płacą czesne w wysokości 255 euro. Dodatkowo uiszczana jest opłata za opcjonalną opiekę do godziny 14 wraz z ryczałtem za wyżywienie za pięć dni w wysokości 195 euro, możliwa jest też stawka dzienna wynosząca 50 euro/dzień. Wysokość czesnego w klasach gimnazjalnych 9-10 wynosi 255 euro plus opcjonalna opieka popołudniowa do godziny 14 wraz z płatnym ryczałtowo wyżywieniem za pięć dni w wysokości 150 euro. Także w tym przypadku możliwa jest stawka dzienna 40 euro/dzień.
Dodatkowo rodzice mają możliwość opłacenia opcjonalnej pomocy w odrabianiu zadań za 160 euro (opieka do godziny 16) lub 190 euro (opieka do godziny 17) dla uczniów szkoły podstawowej. Dla uczniów gimnazjum cena wynosi 260 (opieka do godziny 16), względnie 285 euro (opieka do godziny 17). W obu przypadkach w opłatę wliczony jest ciepły posiłek w porze południowej. Szkoła oferuje też „Shuttle-Dienst”, czyli szkolny autobus dowożący uczniów do placówki w cenie 55 euro miesięcznie.
Przykład 2:
W prywatnej szkole Michaeli Schule Köln (Freie Waldorfschule) nauczającej według zasad pedagogiki antropozoficznej Rudolfa Steinera miesięczna opłata wynosi 80 euro miesięcznie. Opłata to może zostać obniżona do 50 euro. Dodatkowo konieczne jest uiszczenie miesięcznej opłaty wynoszącej 50 euro za opiekę popołudniową i wyżywienie.
Prywatna szkoła Freie Waldorfschule Mainz nie podaje konkretnych sum, lecz informuje na swojej stronie internetowej, że land Rheinland-Pfalz (Palatynat Nadreński) finansuje szkołę do wysokości 60% jej budżetu rocznego wynoszącego 2,7 mln euro. Pozostałe 40 % budżetu jest finansowane z czesnego oraz datków osób prywatnych i firm wspierających szkołę.
Z kolei w prywatnej placówce szkolnej Montessori Schule w Mühlheim obowiązują następujące opłaty i czesne:
- roczna opłata członkowska w stowarzyszeniu wspierającym szkołę,
- jednorazowe wpisowe w stowarzyszeniu wspierającym 300 euro,
- jednorazowe wpisowe szkolne 750 euro,
- miesięczne czesne 295 euro (klasa 1-6) lub 345 euro (klasa 7-10) za pierwsze dziecko, opłaty za kolejne dzieci są obniżane,
- Opłata za opiekę popołudniową wynosi 2,20 euro za godzinę, cena za ciepły posiłek wynosi 3,90 euro.
Przykład 3:
Miesięczne czesne w Freie Evangelische Schule w Stuttgarcie (Wolna Szkoła Ewangelicka) wynosi 130 euro za jedno dziecko w szkole podstawowej, 115 euro za dziecko w szkole realnej i 160 euro w gimnazjum zawodowym. Za każde następne dziecko opłata jest odpowiednio obniżana. Dodatkowo istnieje możliwość wykupienia pakietu opiekuńczego obejmującego ciepły posiłek i opiekę nad dzieckiem w godzinach popołudniowych. Rodzice muszą wykupić określone dni na cały rok szkolny. Opłata płatna jest miesięcznie i zależy od ilości wykupionych dni w tygodniu. Jeden dzień w tygodniu kosztuje 32 euro, dwa dni 53 euro, 3 dni 74 euro, 4 dni 89 euro i 5 dni 99 euro za miesiąc.
Z kolei szkoła katolicka „Katholische Schule Sankt Ursula” współfinansowana przez Arcybiskupstwo Diecezji Berlińskiej pobiera miesięczne czesne w wysokości 85 euro, które w wyjątkowych przypadkach może zostać obniżone lub umorzone. Dodatkowo należy uiścić roczną opłatę w wysokości 35 euro za materiały szkolne (Materialgeld). Szkoła współpracuje ze świetlicą oferującą opiekę popołudniową oraz ciepły posiłek w cenie od 3,25 do 3,50 euro.
Przykład 4:
Prywatne gimnazjum z internatem Privatschule Internat Lucius w Echzell pobiera łączną opłatę za pobyt w internacie i miesięczne czesne w zależności od wieku dziecka. Czesne dla uczniów w klasach 5–6 wynosi 1.660 euro, w klasach 7–9 1.960 euro, a w klasach 10–12 2.060 euro.
Także prywatna szkoła Schule Schloss Stein e.V. pobiera miesięczne czesne i opłatę za internat w zależności od wieku dziecka. Wysokość czesnego dla uczniów w klasie 5–7 wynosi 3.242 euro, w klasie 8–10 3.598 euro, a w klasie 11–12: 3.745 euro. Do tego dochodzą następujące jednorazowe opłaty takie, jak zaliczka administracyjna w wysokości 300 euro, kaucja wynosząca 5.000 (pięć tysięcy) euro oraz wpisowe wynoszące 250 euro. Dodatkowo rodzice są zobowiązani do zakupienia odzieży szkolnej, czyli mundurka szkolnego. Koszt pierwszego, inicjalnego pakietu szytej na miarę odzieży szkolnej wynosi 290 euro. Dodatkowo w szkole można zakupić szytą na miarę odzież na zmianę. Cena za marynarkę chłopięcą lub dziewczęcą wynosi u szkolnego krawca 199 euro, a za spodnie 100 euro.
Przykład 5:
Międzynarodowa szkoła „Die International School Frankfurt Rhein-Main (ISF)” pobiera wpisowe w wysokości 600 euro. Roczne czesne zależy od rodzaju szkoły oraz wieku dziecka. Czesne za przedszkole wynosi 12.450 euro, za pobyt w klasie przygotowawczej (odpowiednik polskiej „zerówki”) 12.675 euro. Czesne dla uczniów w klasie 1-3 wynosi 15.165 euro, w klasie 4-6 wzrasta do 16.110 euro. Uczniowie w klasach do 7 do 9 muszą uiścić czesne wysokości 17.580 euro, w klasie 10-11 wynosi ono już 18.915, zaś uczniowie klasy maturalnej (12 klasa) płacą czesne w wysokości 19.875 euro rocznie. Placówka przewiduje zniżki rocznego czesnego dla tych rodzin (Family Discounts), które zapiszą więcej niż jedno dziecko do szkoły. Drugie dziecko otrzymuje zniżkę roczną w wysokości 750 euro, trzecie 1.500 euro, a czwarte i kolejne 2.250 euro. Czesne nie obejmuje kosztów za mundurek szkolny, opłat za aktywności pozaszkolne, zajęcia ponadprogramowe lub wycieczki klasowych nie objęte programem nauczania.
Placówka oferuje także ciepły posiłek w godzinach południowych. Miesięczna opłata za wyżywienie wynosi 70-75 euro. Uczniowie mają do wyboru trzy różnego rodzaju posiłki składające się z zupy, drugiego dania, wyboru sałat, deseru lub świeżych owoców oraz napoju. Dodatkowo istnieje możliwość zakupienia lunchboxa z kanapkami i owocami.
Aby uzyskać miejsce w tej szkole, należy je wykupić płacąc w ratach 6000 euro opłaty zwanej „Payment of the School Place Reservation Fee”. W przypadku późniejszej rezygnacji z miejsca opłata ta nie jest zwracana. Wpływy z opłaty przeznaczane są na remonty szkolne, budowę i renowację infrastruktury sportowej, basenu, budynków szkolnych i pomieszczeń klasowych. Aby zapewnić dziecku miejsce w szkole można też zakupić udział komandytowy w wysokości 10.225 euro dla pojedynczego ucznia, aczkolwiek możliwość zakupienia udziałów jest ograniczona prawnie. W szkole uczy się aktualnie 850 uczniów z 80 różnych krajów.
Rodzaje szkół prywatnych w Niemczech
W Niemczech istnieje wiele rodzajów szkół prywatnych. Są to zarówno szkoły zawodowe, jak i ogólnokształcące, wyznaniowe, oferujące nauczanie według specjalnych nurtów pedagogicznych (Waldorf, Montessori), szkoły z internatami oraz szkoły międzynarodowe.
Prywatne szkoły zastępcze i uzupełniające w Niemczech
Rodzice zapisujący dziecko do szkoły prywatnej muszą koniecznie zwrócić uwagę, czy szkoła ta jest tak zwaną „Ersatzschule” czy też „Ergänzungsschule”. Co to oznacza w praktyce?
Szkoła prywatna określana jest jako „Ersatzschule” wtedy, gdy oferuje ona taki sam tok kształcenia (Bildungsgang) oraz możliwości zdania egzaminów i uzyskania świadectwa szkolnego jej ukończenia (Schulabschluss), jak szkoła państwowa. W takim przypadku szkoła prywatna może całkowicie zastąpić (ersetzen) szkołę państwową. Oznacza to, że uczniowie w „Ersatzschule” uczą się według oficjalnie uznanego przez państwo toku nauczania i uczęszczając do niej wypełniają wszystkie zobowiązania wynikające z ogólnego obowiązku szkolnego w Niemczech.
Szkoły nie posiadające statusu „Ersatzschule” są automatycznie zaliczane do placówek edukacyjnych określanych jako „Ergänzungsschule”, czyli szkoły uzupełniające. Oferują one możliwość zdobycia dyplomu oraz ukończenia szkoły w toku nauczania, który nie jest ani przewidziany, ani oferowany w szkolnictwie państwowym ani w zastępczych placówkach edukacyjnych. W zasadzie spełniają one funkcję uzupełniającą w systemie szkolnictwa. Założenie nowej uzupełniającej placówki edukacyjnej nie wymaga zezwolenia (ist nicht genehmigungspflichtig), szkoła taka musi zostać jedynie zgłoszona urzędowi właściwemu rzeczowo i miejscowo dla danego okręgu administracyjnego.
W niektórych bundeslandach uzupełniające placówki kształceniowe umożliwiają wypełnienie obowiązku szkolnego i zdobycie uznanych kwalifikacji zawodowych. Jednakże w takich przypadkach obowiązuje odrębna regulacja prawna.
Szkoły uznane i szkoły zatwierdzone – na co uważać?
W niemieckim szkolnictwie w niektórych bundeslandach wśród szkół zastępczych (Ersatzschule) wyróżnia się „anerkannte Schulen”, czyli szkoły uznane przez państwo oraz „genehmigte Schulen”, czyli placówki zatwierdzone przez państwo.
Różnica między szkołami zastępczymi uznanymi państwowo a szkołami zatwierdzonymi polega na posiadanym prawie do przeprowadzania egzaminów państwowych.
Rodzice decydujący się na zapisanie dziecka do szkoły zastępczej, muszą koniecznie zwrócić uwagę na to, czy szkoła ta jest szkołą uznaną czy zatwierdzoną i czy ich dzieci będą mogły uzyskać w takiej placówce małą lub dużą maturę. Jedynie szkoły uznane przez państwo mają prawo do przeprowadzania oficjalnych egzaminów państwowych takich, jak matura (Abitur) i mała matura (niemieckie świadectwo Mittlere Reife, czyli dyplom ukończenia szkoły realnej lub 10 klasy gimnazjum). Z kolei szkoły zatwierdzone, czyli genehmigte Ersatzschulen, nie mają prawa do ich przeprowadzania, a uczniowie uczący się w tych szkołach muszą zdać te egzaminy eksternistycznie.
Inne niż wszystkie, czyli szkoły wyznaniowe i reformowane
Dodatkowym kryterium branym pod uwagę podczas wyboru jest kwestia światopoglądowa. W Niemczech rodzice mają możliwość wyboru szkoły wyznaniowej (Konfessionsschule), współfinansowanej przez instytucje kościelne związane z kościołem katolickim lub ewangelickim, lub wyboru szkoły wychowującej według pedagogiki reformowanej. Do tej drugiej grupy zaliczane są szkoły Waldorf wychowujące dzieci w duchu antropozoficznej koncepcji pedagogicznej Rudolfa Steinera oraz szkoły Montessori, nauczające według systemu wychowawczego włoskiej lekarki Marii Montessori.
Szkoły wyznaniowe w Niemczech
W Niemczech istnieje ponad 2000 różnego rodzaju szkół wyznaniowych związanych albo z instytucjami katolickimi, albo z ewangelickimi. Według danych statystycznych niemieckiego kościoła katolickiego z roku szkolnego 2015/2016 w 904 szkołach współfinansowanych przez instytucje związane z kościołem uczyło się prawie 360 tys. dzieci. Z kolei według danych kościoła ewangelickiego prawie 200 tys. dzieci uczyło w 1.150 szkołach finansowanych przez instytucje związane z tym wyznaniem. Aczkolwiek przynależność do kościoła katolickiego lub ewangelickiego nie jest warunkiem koniecznych do przyjęcia do szkoły, religia odgrywa ważną rolę w życiu szkolnym. Ponieważ szkoły wyznaniowe są szkołami zastępczymi, nie różnią się one niczym od świeckich szkół państwowych pod względem toku i metod nauczania, przedmiotowych programów szkolnych i wymagań dotyczących oferowanych egzaminów. Różnica dotyczy przede wszystkim wychowania religijnego.
Szczególnie w szkołach katolickich religia odgrywa dużą rolę. W związku tym w niektórych z nich istnieje obowiązek uczestnictwa w mszy świętej w związku z ważnymi uroczystościami kościelnymi (pierwszy dzień nowego roku szkolnego i pasowanie na ucznia, zakończenie roku szkolnego, Popielec, Boże Narodzenie, Wielkanoc). Może istnieć także obowiązek cotygodniowego uczestnictwa we mszy w wybrany dzień tygodnia przed rozpoczęciem lekcji, z którego nie można uzyskać zwolnienia. Jest to uwarunkowane tym, że rodzice i dziecko świadomie wybierając szkołę wyznaniową zdecydowali się jednocześnie na uczestnictwo w tego typu aktywnościach.
Antropozoficzne szkoły steinerowskie (waldorfskie)
Głównym zadaniem, które postawił sobie Rudolf Steiner w swojej koncepcji pedagogicznej było zrozumienie istoty człowieka, jego myślenia, uczuć i woli, oraz jego rozwoju w powiązaniu ze światem i społeczeństwem. Głównym celem szkoły jest wspieranie rozwoju dziecka, wprowadzanie go w świat oraz rozwijanie jego postrzegania. Zajęcia w szkołach waldorfowskich są prowadzone na zasadach edukacji zintegrowanej na przestrzeni całej edukacji. Dodatkowym elementem jest nauka epokami, co oznacza, że uczniowie zajmują się przykładowo przez 2-4 tygodnie wyłącznie matematyką, potem przez następne 2-4 tygodnie językiem ojczystym, potem innym przedmiotem. Nauczyciele nie stawiają ocen, co według pedagogiki Steinera ma służyć rozwoju wewnętrznej motywacji uczniów do nauki bez jakichkolwiek zewnętrznych nacisków. Nauczyciele nie stosują też żadnych podręczników. Charakterystyczne dla pedagogiki waldorfowskiej jest przywiązywanie wagi do czynności i aktywności artystycznych (malowanie, rysowanie, śpiewanie, gra na instrumentach, eurytmia) oraz zajęć praktycznych (prace ręczne, praca z drewnem, pielęgnacja ogrodu, zajmowanie się zwierzętami).
Szkoły Montessori
Szkoły Montessori stały się popularne na całym świecie, gdy brytyjska rodzina królewska poinformowała, że książę George został zapisany do przedszkola Montessori. Według wypowiedzi prasy brytyjskiej księżna Catherine jest zwolenniczką systemu wychowawczego Montessori kładącego nacisk na wszechstronny rozwój dziecka oraz pomoc w osiągnięciu przez nie pełnego potencjału we wszystkich sferach życia. W metodzie pedagogicznej według Marii Montessori ogromne znaczenie jest przywiązywane do środowiska edukacyjnego, które ma wspierać dziecko, jego spontaniczność, twórczość oraz umożliwić mu wszechstronny rozwój fizyczny, duchowy, kulturowy oraz społeczny. Podstawową zasadą jest wyzwalająca kreatywność wolność ucznia, która stanowi podstawę wykształcenia zdyscyplinowanej jednostki. Charakterystyczne dla szkół nauczających według metody Montessori są tygodniowe lub miesięczne plany tematyczne ustalane na podstawie programów nauczania szkół państwowych. Uczniowie w szkołach Montessori mają taki sam poziom wiedzy, jak ich koledzy w klasycznych szkołach państwowych. Wybierając szkołę Montessori dla swojego dziecka, rodzice muszę koniecznie mieć na uwadze, że w większości przypadków są to jedynie „genehmigte Schulen”, czyli placówki zatwierdzone przez państwo. Oznacza to, że nie mają one prawa do przeprowadzania egzaminów państwowych i uczniowie muszą zdać egzaminy maturalne (Mittlere Reife lub Abitur) eksternistycznie.
Warunki przyjęcia do szkół prywatnych w Niemczech
Szkoły prywatne mają możliwość wyboru swoich uczniów. Dodatkowo do informacji zawartych w podaniu o przyjęcie do szkoły, większość z nich uwzględnia cechy osobowościowe dziecka oraz kryteria rzeczowe i praktyczne.
Do kryteriów osobowościowych zaliczana jest dojrzałość i samodzielność dziecka, gotowość do wyzwań i zmiany, ciekawość świata i otwartość na nowe rzeczy, zdolności adaptacyjne, motywacja i gotowość do nauki, ambicja i dążenie do lepszych osiągnięć, poczucie wspólnoty, itp. W jaki sposób rodzice mogą udowodnić, że ich dziecko spełnia te kryteria? Przykładowo może to być pobyt zagranicą w szkole językowej, uczestnictwo w wymianie szkolnej z zagraniczną szkołą partnerską, uczestnictwo w szkolnych i pozaszkolnych konkursach lub olimpiadach przedmiotowych, sportowych lub muzycznych, certyfikaty językowe, zaangażowanie w sportach wyczynowych, członkostwo w związkach sportowych, lekcje baletu, muzyki, gry w szachy, itp.
Do uwzględnianych kryteriów rzeczowych i praktycznych należą dobre i bardzo dobre oceny, wybitne osiągnięcia szkolne, znajomość języków obcych oraz dobre zdrowie fizyczne i psychiczne dziecka. Dodatkowym kryterium jest wypłacalność finansowa rodziców i opiekunów gwarantująca, że będą oni w stanie uiścić opłaty szkolne. Niektóre szkoły prywatne przeprowadzają także egzaminy wstępne, od których wyników zależy przyjęcie do placówki. Przykładowo są to testy znajomości matematyki, języka niemieckiego lub angielskiego, logicznego myślenia, umiejętności rozwiązywania problemów. W niektórych szkołach dzieci odbywają ustną rozmowę kwalifikacyjną celem poznania osobowości i indywidualnej motywacji przez przyszłą szkołę.
Z kolei szkoły wyznaniowe kładą nacisk na tolerancję i identyfikację z wartościami chrześcijańskimi. Prywatne szkoły nauczające według pedagogiki waldorfowskiej i według metody Montessori mają również indywidualne, zależne od szkoły kryteria przyjęć. Informacje na ten temat można znaleźć na stronach internetowych tych szkół.
Rodzice chcący umieścić swoje dziecko w placówce prywatnej muszą wziąć pod uwagę, że szkoły prywatne mają prawo odmówić przyjęcia dziecka, nawet jeżeli spełnia ono wszystkie wymagane kryteria.
Mundurek szkolny w szkołach prywatnych w Niemczech
W niemieckich szkołach nie ma obowiązku noszenia odzieży szkolnej typu mundurek. Niektóre szkoły prywatne (szczególnie te droższe) wprowadzają zasadę noszenia jednolitej odzieży szkolnej na wzór brytyjski. Ma to na celu wyróżnienie własnej szkoły na tle innych oraz wspieranie i rozwój ducha wspólnoty szkolnej wśród uczniów, nauczycieli, rodziców i osób i instytucji wspierających szkołę. W zależności od regulacji wewnętrznej uczniowie mają możliwość zakupu takiej odzieży bezpośrednio w szkole, w sklepie współpracującym ze szkołą lub skorzystania z usług krawca szkolnego.
Przykład wytycznych szkolnych dotyczących odzieży znajdziecie tutaj:
Wow, bardzo rzetelny artykuł dla ludzi którzy orientuja sie w stystemie szkolnictwa. Dziękuję 🙂