Wielu ojców chciałoby również móc spędzać więcej czasu ze swoimi dziećmi. Jednak to głównie kobiety pracują w niepełnym wymiarze godzin i dłużej korzystają z zasiłków wychowawczych. Dużą rolę odgrywają stereotypy i nierówne wynagrodzenia.
Wychowywanie dzieci, opieka nad krewnymi, dokształcanie się lub po prostu więcej czasu dla siebie: jest wiele powodów, aby przejść na niepełny etat. Ale kiedy już zacznie się pracować w mniejszym wymiarze godzin, często później nie jest tak łatwo wrócić do pełnoetatowej pracy.
Albo pracodawca blokuje powrót do pracy w pełnym wymiarze godzin, albo skrócony czas pracy jest koniecznością, ponieważ dla dziecka zabrakło miejsca w żłobku czy przedszkolu. I wreszcie, decyzja o przejściu na niepełny etat, by mieć więcej czasu na opiekę nad dzieckiem, może być również świadomym wyborem.
Dla konsekwencji finansowych motywy są jednak nieistotne – i dotykają one przede wszystkim kobiet. Dlaczego tak się dzieje? W jaki sposób partnerzy mogą sprawiedliwiej podzielić się obowiązkami związanymi z opieką nad dzieckiem? A jeśli celowo dokonano takiego podziału, jak wówczas zapewnić sprawiedliwą równowagę finansową?
Jakie są konsekwencje pracy w niepełnym wymiarze godzin w Niemczech?
Ci, którzy pracują w niepełnym wymiarze godzin, zarabiają mniej – to oczywiste. Jednak co gorsza, zwykle wiąże się z tym również niższe wynagrodzenie za godzinę pracy. „Kara za niepełny etat” – tak nazywa to ekonomistka Christina Boll. W ten sposób można wyjaśnić mniej więcej jedną trzecią różnicy w wynagrodzeniach kobiet i mężczyzn. „W żadnym innym kraju UE wpływ pracy w niepełnym wymiarze godzin nie jest tak duży jak w Niemczech” – mówi Boll.
Wynika to z faktu, że niemieccy pracownicy zatrudnieni na niepełny etat w wymiarze średnio 20 godzin tygodniowo, pracują stosunkowo mało, otrzymują nowe i często mniej odpowiedzialne zadania, rzadziej uczestniczą w szkoleniach zakładowych i bardzo rzadko zajmują stanowiska kierownicze.
Ponad połowa niemieckich matek pracuje w niepełnym wymiarze godzin nawet wtedy, gdy ich najmłodsze dziecko jest już nastolatkiem. Ma to konsekwencje nie tylko dla miesięcznego wynagrodzenia.
„Praca na niepełny etat jest trucizną dla emerytur kobiet”
W ciągu całego życia zawodowego kobiety zarabiają prawie 50 procent mniej niż mężczyźni; w niskich przedziałach dochodowych różnica ta jest jeszcze większa.
„Praca na niepełny etat jest trucizną dla emerytur kobiet”, mówi Brigitte Dinkelaker z Federacji Niemieckich Związków Zawodowych (niem. Deutscher Gewerkschaftsbund, DGB). „To, że kobiety pracują w niepełnym wymiarze godzin ze względu na rodzinę, jest w Niemczech nadal bardzo powszechnym zjawiskiem i prowadzi bezpośrednio do ubóstwa kobiet na starość.”
Niższa emerytura, niepewność w kwestii alimentów
Staje się to szczególnie problematyczne, gdy związek się rozpada. Wprawdzie po rozwodzie punkty emerytalne są redystrybuowane na rzecz kobiety, ale nie jest to 100-procentowe wyrównanie.
Ponadto od 2008 roku nie istnieje już ogólne prawo do alimentów od byłego partnera. A ci, którzy są nagle zmuszeni do powrotu do pracy w pełnym wymiarze godzin, często stwierdzają, że nie jest to takie proste. Pracodawcy nie są bowiem zobowiązani do ponownego zwiększenia wymiaru etatu.
Tylko ci, którzy już przed przejściem na niepełny etat określili, kiedy chcieliby wrócić do pracy w pełnym wymiarze godzin, automatycznie powracają do zatrudnienia na pełen etat. Jednak nie wszyscy pracownicy mogą skorzystać z tego rozwiązania. Obowiązuje ono tylko w przedsiębiorstwach zatrudniających co najmniej 45 pracowników.
Teilzeit – co dokładnie oznacza ten termin?
O niepełnym wymiarze godzin (niem. Teilzeit) można mówić wtedy, gdy regularny tygodniowy czas pracy jest krótszy niż w przypadku współpracowników zatrudnionych w tym samym przedsiębiorstwie w pełnym wymiarze godzin. Jeżeli wszyscy pracownicy pracują normalnie 40 godzin, to 39 godzin pracy tygodniowo jest już teoretycznie zatrudnieniem w niepełnym wymiarze godzin.
Dlaczego kobiety częściej pracują w niepełnym wymiarze godzin?
Nadal jest tak, że zarobki kobiet są zazwyczaj niższe niż mężczyzn. Dlatego wielu małżeństwom łatwiej jest obejść się bez części tego wynagrodzenia. W ten sposób powstaje błędne koło.
„Wiele kobiet chce, żeby tak było”
Wido Geis-Thöne, ekspert ds. polityki rodzinnej w Instytucie Niemieckiej Gospodarki (niem. Institut der deutschen Wirtschaft, IW), jako kolejny czynnik wymienia stereotypy. „Nadal istnieje społeczne oczekiwanie, że to kobiety będą wykonywać pracę opiekuńczą – i wiele z nich tego właśnie chce”.
Podczas gdy kobieta opiekuje się dzieckiem, mężczyzna kontynuuje swoją karierę. W ten sposób różnice w wynagrodzeniach jeszcze bardziej się pogłębiają.
Ponadto ojcowie często nie chcą pracować w niepełnym wymiarze godzin lub robić przerw w pracy zawodowej obawiając się negatywnego wpływu na przebieg ich kariery zawodowej – mówi Geis-Thöne. Chcą zapewnić rodzinie stabilność finansową.
W zależności od długości drogi do pracy, dla niektórych rodzin zmniejszenie wymiaru etatu przez oboje partnerów jest całkowicie niepraktyczne, dodaje ekspert z IW. W niektórych przypadkach oznacza to o wiele więcej stresu niż w sytuacji, gdy tylko jeden z małżonków pracuje na niepełny etat.
Decyzja o tym, kto zostanie w domu, jest często podejmowana na podstawie zarobków. Nowe badanie IW pokazuje, że im większa różnica w zarobkach, tym bardziej tradycyjny podział zadań.
Jeżeli para z powodów finansowych decyduje się na klasyczny model, to kobieta zarabia średnio około 26 procent brutto na godzinę mniej niż jej partner. Jeśli mężczyzna zostaje w domu z powodów finansowych, to kobieta zarabia średnio niecałe 7 procent więcej.
Ekspertka DGB Dinkelaker podkreśla, że w wielu przypadkach mężczyznom może być nawet łatwiej pogodzić pracę z życiem rodzinnym. „Mężczyźni znacznie częściej niż kobiety pracują w branżach, w których są lepsze płace, możliwość współdecydowania i rozwiązania przyjazne rodzinie.”
Jakie zmiany powinni wprowadzić politycy i przedsiębiorstwa?
„Musimy odejść od karania za pracę w niepełnym wymiarze godzin” – mówi Boll. W wielu przypadkach mógłby pomóc elastyczny czas pracy. „Badania pokazują, że kobiety wydłużają swój czas pracy, jeśli mają możliwość przesunięcia go na przykład na wieczór.”
Według niej należy mieć nadzieję, że w wyniku pandemii koronawirusa w przyszłości w niemieckich przedsiębiorstwach pojawi się więcej możliwości wykonywania pracy w trybie home office.
Jednak nie każdy może z tego skorzystać. „W wielu zawodach, takich jak pielęgniarka, sprzedawczyni, czy mechanik samochodowy, nie ma możliwości pracy z domu” – mówi Geis-Thöne.
Jego zdaniem trzeba zacząć dużo wcześniej. „Jeśli chcemy, aby kobiety zarabiały więcej, musimy od najmłodszych lat wprowadzać je w świat techniki i nauk ścisłych. Akcje takie jak „Girls’ Day”, których celem jest zapoznanie dziewcząt z zawodami z takich sektorów, to dobry początek.
Ponadto należy rozszerzyć ofertę placówek opieki nad dziećmi – dodaje Geis-Thöne. „To umożliwiłoby kobietom wcześniejszy powrót na rynek pracy, co miałoby również pozytywny wpływ na ich zarobki.”
Urlop wychowawczy musi stać się bardziej atrakcyjny dla ojców
Przed rokiem 2007, kiedy wprowadzono zasiłek wychowawczy Elterngeld, tylko 3 procent ojców korzystało z urlopu wychowawczego. Obecnie jest to prawie 40 procent. „Jednak widzimy również, że większość ojców bierze tylko te dwa miesiące partnerskie”, mówi Wrohlich. Gdyby było ich więcej, a świadczenia wyższe, mogłoby to zachęcić ojców do zrobienia sobie dłuższej przerwy na opiekę nad dzieckiem.
Także ekspertka DGB Dinkelaker proponuje stworzenie dodatkowych bodźców dla większego partnerstwa w zakresie korzystania z zasiłków wychowawczych. Na przykład można byłoby pomyśleć o zwiększeniu ilości miesięcy partnerskich lub tak dostosować wysokość świadczenia, aby również rodzice o niższych dochodach mogli bardziej z niego skorzystać. „Także 10-dniowy płatny urlop dla ojców na czas porodu byłby krokiem we właściwym kierunku.”
Tylko około czterech na dziesięciu mężczyzn w ogóle korzysta z urlopu wychowawczego, a jeżeli już, to często tylko z tych dwóch miesięcy partnerskich, które wydłużają okres pobierania zasiłku wychowawczego do 14 miesięcy. Te dodatkowe miesiące partnerskie przysługują wówczas, gdy oboje partnerzy ubiegają się o zasiłek wychowawczy przez co najmniej dwa miesiące i przynajmniej jedno z nich przez dwa miesiące po urodzeniu dziecka ma niższe dochody w związku ze sprawowaniem nad nim opieki.
Co na ten temat mówi Federalne Ministerstwo ds. Rodziny?
Federalne Ministerstwo ds. Rodziny zwraca uwagę na to, że matki i ojcowie dzięki wprowadzeniu zasiłku ElterngeldPlus z Partnerschaftsbonus już teraz mają szansę na bardziej partnerski podział obowiązków związanych z pracą zawodową i opieką nad dzieckiem – i korzystają z tej możliwości. „82 procent rodziców korzystających z Partnerschaftsbonus twierdzi, że w równym stopniu dzielą się opieką nad dziećmi” – powiedziała rzeczniczka. Ministerstwo chce nadal wspierać ten trend.
Co mogą zmienić same kobiety?
Istnieje wiele powodów uzasadniających chęć pracy w niepełnym wymiarze godzin. I wielu kobietom ten model może odpowiadać. Nie zmienia to jednak faktu, że ponoszą one straty finansowe. Wiele osób uświadamia sobie ten problem zbyt późno – na przykład wtedy, gdy po rozstaniu są pozostawione same sobie.
Nawet ci, którzy znajdują spełnienie w opiece nad dziećmi, zasługują na docenienie tej pracy. Blogerka Natascha Wegelin („Madame Moneypenny”) uważa, że kobiety powinny być za to wynagradzane. Radzi ona, by panie wzięły na siebie odpowiedzialność za własne finanse. Początkującym poleca zwłaszcza ETF-y, czyli fundusze inwestycyjne notowane na giełdzie, których zadaniem jest odzwierciedlanie zachowania się danego indeksu giełdowego.
