Kündigungsschutzklage: najważniejsze informacje na temat powództwa o ochronę przed wypowiedzeniem umowy o pracę w Niemczech

Jeśli otrzymacie niedopuszczalne lub bezskuteczne wypowiedzenie umowy o pracę w Niemczech, możecie się przed nim bronić – wnosząc powództwo o ochronę przed wypowiedzeniem (niem. Kündigungsschutzklage). Musi ono jednak zostać złożone w sądzie pracy we właściwym czasie. Tylko wtedy pracownicy mają szansę na zachowanie stanowiska lub wynegocjowanie odprawy. Oto co trzeba wiedzieć na temat powództwa o ochronę przed wypowiedzeniem, jakich wymogów i terminów należy przestrzegać oraz ile to wszystko kosztuje…

Jak można się bronić przed zwolnieniem będąc pracownikiem w Niemczech?

Niemiecka ustawa o ochronie pracowników przed nieuzasadnionym wypowiedzeniem umowy o pracę (niem. Kündigungsschutzgesetz, KSchG) stawia pracodawcom wysokie wymagania w kwestii zwolnień personelu. Dlatego wielu pracodawców wypowiadając umowę proponuje jednocześnie odprawę lub kończy stosunek pracy za porozumieniem stron (niem. Aufhebungsvertrag – umowa rozwiązująca stosunek prawny). Jednak lepiej się z tym nie spieszyć. Jeśli zagrozi się złożeniem pozwu o ochronę przed wypowiedzeniem zgodnie z § 4 KSchG i zaangażuje się prawnika, można często uzyskać więcej. Pokażemy Wam, jak to zrobić.

Najpierw należy ustalić, czy wypowiedzenie jest skuteczne, czy też nie

Celem powództwa o ochronę przed wypowiedzeniem jest zbadanie przez sąd, czy zwolnienie było w ogóle dopuszczalne lub skuteczne. W przeciwnym razie stosunek pracy nadal trwa.

Aby powództwo o ochronę przed wypowiedzeniem miało szansę odnieść zamierzony skutek, musi spełniać określone wymogi. W pierwszej kolejności sąd pracy sprawdza, czy zwolnienie było formalnie poprawne i skuteczne na gruncie przepisów niemieckiej ustawy o ochronie pracowników przed nieuzasadnionym wypowiedzeniem umowy o pracę (KSchG).

Aby wypowiedzenie dokonane przez pracodawcę było skuteczne, musi spełniać następujące warunki:

• Forma pisemna
  Zgodnie z § 623 niemieckiego kodeksu cywilnego (BGB), wypowiedzenie musi mieć formę pisemną i być podpisane własnoręcznie przez upoważnioną osobę. Ustne wypowiedzenie umowy o pracę jest więc nieważne. To samo dotyczy wypowiedzenia wysłanego w wiadomości e-mail, SMS-em, faksem lub przez Whatsapp.
• Okresy wypowiedzenia
  Jeśli pracodawca wypowiada umowę o pracę, musi przestrzegać ustawowych, wynikających z układów zbiorowych lub umownych okresów wypowiedzenia (§ 622 BGB). Zwykle zależą one od stażu pracy pracownika:

• Ochrona przed wypowiedzeniem
  Ochrona przed wypowiedzeniem nie obowiązuje od razu. W początkowym okresie zatrudnienia trwającym 6 miesięcy pracodawca i pracownik mogą rozwiązać stosunek pracy w ciągu dwóch tygodni, chyba że układ zbiorowy pracy stanowi inaczej. Zgodnie z § 622 niemieckiego kodeksu cywilnego, wypowiedzenie w okresie próbnym nie wymaga nawet uzasadnienia. Z ochrony przed zwolnieniem wyłączone są organy spółki, np. dyrektorzy zarządzający spółki z o.o. lub zarząd spółki akcyjnej oraz kadra kierownicza, która ma takie same uprawnienia jak organy zarządzające.
• Małe przedsiębiorstwa
  Tak zwane małe przedsiębiorstwa (maksymalnie 10 osób zatrudnionych na pełen etat) mogą w każdej chwili wypowiedzieć swoim pracownikom umowę o pracę bez podawania przyczyn. W tym przypadku wystarczy wypowiedzenie z zachowaniem terminu wypowiedzenia. Nie ma tu też rady zakładowej, z którą należałoby się wcześniej skonsultować.
• Powody wypowiedzenia
  Każde zwykłe wypowiedzenie wymaga podania ważnego powodu. Dotyczy to zarówno zwolnienia z przyczyn ekonomicznych, jak i z powodów związanych z osobą lub zachowaniem pracownika. W wielu przypadkach zwolnienie musi być poprzedzone upomnieniem.
• Naruszenie obowiązków służbowych
  Tak zwane nadzwyczajne wypowiedzenie umowy o pracę zgodnie z § 626 niemieckiego kodeksu cywilnego (BGB) pozwala na natychmiastowe zakończenie stosunku pracy, bez zachowania okresu wypowiedzenia. Jest ono dopuszczalne tylko w przypadku poważnych naruszeń obowiązków lub nadużycia zaufania przez pracownika (np. kradzież lub oszustwo w zakresie czasu pracy). W tym przypadku firma musi złożyć wypowiedzenie w ciągu 14 dni od powzięcia wiadomości o ciężkim naruszeniu obowiązku pracowniczego. W przeciwnym razie jest już za późno na rozwiązanie stosunku pracy bez zachowania okresu wypowiedzenia.

Szczególna ochrona przed zwolnieniem

Niektóre grupy pracowników korzystają w Niemczech ze specjalnej ochrony przed zwolnieniem. W ogóle nie można ich zwolnić lub tylko w bardzo wyjątkowych sytuacjach. Są to:

• osoby uczące się zawodu po okresie próbnym
• osoby o znacznym stopniu niepełnosprawności (tylko za zgodą właściwego urzędu – Integrationsamt)
• kobiety w ciąży
• matki w okresie do czterech miesięcy po porodzie
• matki i ojcowie na urlopie wychowawczym
• członkowie rady zakładowej

Termin na wniesienie powództwa o ochronę przed wypowiedzeniem

Jeśli otrzymaliście wypowiedzenie umowy o pracę w Niemczech, pamiętajcie o obowiązujących terminach. Od momentu doręczenia wypowiedzenia macie trzy tygodnie na wniesienie do sądu pracy powództwa o ochronę przed wypowiedzeniem. Najlepiej jest to zrobić bezpośrednio przez adwokata lub specjalistę od prawa pracy. Jeśli przegapicie ten termin, zwolnienie uważa się za skuteczne, nawet jeśli nie spełniało ono wymogów formalnych. W takim przypadku możecie jedynie próbować przekonać sąd, że uniemożliwiono Wam wniesienie powództwa w terminie, składając wniosek o przywrócenie terminu do wniesienia sprzeciwu. To jednak rzadko komu się udaje.

Nawiasem mówiąc, 3-tygodniowy termin obowiązuje również w przypadku choroby lub urlopu. Okres ten rozpoczyna się w momencie, gdy wypowiedzenie trafi do pracownika – wystarczy, że znajdzie się w skrzynce na listy. Koniec okresu trzytygodniowego zależy od dnia. W dzień roboczy (nawet w piątki) kończy się on o północy. Jeśli przypada on na sobotę, niedzielę lub święto państwowe, ostateczny termin upływa następnego dnia roboczego o północy.

Ustne deklaracje: uważajcie na pułapkę zastawioną przez szefa!

Powinniście zawsze wnieść powództwo o ochronę przed zwolnieniem, jeżeli istnieją ku temu ważne powody. Bądźcie czujni, jeśli po wręczeniu wypowiedzenia pracodawca składa Wam różne obietnice. Strzeżcie się pułapki: niejeden pracodawca obiecał pracownikom hojne odprawy, a potem, po upływie 3-tygodniowego terminu, nie pamiętał już o tych deklaracjach. Bo przecież i tak jest już po terminie na wniesienie powództwa o ochronę przed wypowiedzeniem i zwolnienie stało się prawnie wiążące.

Czy wnosić powództwo nawet wtedy, gdy nie chce się już dłużej pracować w danej firmie?

Pracownicy mogą wnieść powództwo o ochronę przed wypowiedzeniem także wtedy, gdy od samego początku wiedzą, że nie chcą przywrócenia do pracy. Po tym jak sąd stwierdzi, że zwolnienie było bezskuteczne, jedyną rzeczą, która jest zazwyczaj przedmiotem negocjacji, jest wysokość odprawy. Jeśli więc w ogóle nie zależy Wam na kontynuowaniu stosunku pracy, i tak możecie zyskać na wygranej w sądzie lub ugodzie dotyczącej odprawy.

Jak przebiega proces składania pozwu?

Aby wnieść powództwo o ochronę przed wypowiedzeniem, należy najpierw złożyć pozew do właściwego sądu pracy. Najlepiej, jeśli pracownikowi pomaga w tym prawnik specjalizujący się w prawie pracy. Poniżej przedstawiamy kolejne etapy.

1. Złożenie pozwu
   Powództwo o ochronę przed zwolnieniem należy wnieść do sądu w ciągu trzech tygodni od wypowiedzenia umowy o pracę.
2. Doręczenie pozwu
   Pracodawca zostaje poinformowany o złożeniu pozwu i otrzymuje uwierzytelnioną kopię.
3. Termin dot. postępowania pojednawczego
   Sąd wyznacza w krótkim czasie pierwszy termin rozprawy. Tutaj podejmowana jest próba polubownego załatwienia sprawy i zakończenia procesu – poprzez zawarcie ugody i przyznanie odprawy.
4. Rozprawa przed sądem pracy
   Jeżeli w trakcie posiedzenia pojednawczego nie osiągnięto porozumienia, sędzia wyznacza termin rozprawy przed sądem pracy. Na rozprawie podejmowana jest kolejna próba polubownego zakończenia sporu. Do tego czasu może jednak upłynąć od dwóch do dwunastu miesięcy.
5. Postępowanie dowodowe
   Jeśli nie dojdzie do porozumienia, sąd wyznacza firmie termin na przedstawienie na piśmie szczegółowych powodów uzasadniających złożenie wypowiedzenia. Na drugiej rozprawie analizowane są wszystkie dowody i przesłuchiwani są ewentualni świadkowie.
6. Wyrok
   Na koniec odbywa się ostateczna rozprawa sądowa. Sąd wydaje wyrok i decyduje, czy zwolnienie było skuteczne. Osoby, które nie zgadzają się z wyrokiem, mogą się od niego odwołać.

Jeśli pracownik wygra sprawę o ochronę przed wypowiedzeniem i sąd uzna, że zwolnienie było bezskuteczne, ma prawo domagać się zwrotu zaległych wynagrodzeń i kontynuacji zatrudnienia. Jeśli przegra, staje się osobą bezrobotną. Ewentualnie może się odwołać do Krajowego Sądu Pracy.

Wygrana w sądzie: co dalej?

Nawet jeśli w wyniku powództwa o ochronę przed wypowiedzeniem pracownicy otrzymają odprawę, to rzadko kiedy osiągają właściwy cel – ponowne zatrudnienie lub kontynuację stosunku pracy. To prawda, że pracodawca ma obowiązek zaoferować pracownikowi ponownie dawne stanowisko. Jednak po wniesieniu powództwa o ochronę przed wypowiedzeniem relacja oparta na zaufaniu między obiema stronami jest często tak zniszczona, że nie chcą one już ze sobą współpracować. W związku z tym wielu pracodawców składa tzw. wniosek o rozwiązanie stosunku pracy (niem. Auflösungsantrag). W przypadku powodzenia, może to doprowadzić do przymusowego zakończenia stosunku pracy. W zamian za to otrzymuje się jednak zasądzoną przez sąd odprawę.

Pamiętajcie, aby odpowiednio wcześnie poprosić o tzw. kwalifikowane świadectwo pracy (niem. qualifiziertes Arbeitszeugnis). Pracownicy w Niemczech mają do tego ustawowe prawo. Dokument będzie Wam później potrzebny przy ubieganiu się o pracę.

Ile kosztuje powództwo o ochronę przed wypowiedzeniem?

Postępowanie sądowe może być kosztowne. Wysokość opłat adwokackich zależy od wartości przedmiotu sporu. W przypadku powództwa o ochronę przed wypowiedzeniem wynosi ona maksymalnie trzykrotność miesięcznego wynagrodzenia brutto. Wynagrodzenie adwokata jest zazwyczaj obliczane według tabeli opłat. W przypadku wartości przedmiotu sporu wynoszącej od 6.000 do 9.000 euro (trzy miesięczne pensje), waha się ono w granicach od około 340 do 450 euro. Do tego dochodzą koszty sądowe. W przypadku gdy wartość przedmiotu sporu wynosi do 9.000 euro, wynoszą one nieco poniżej 200 euro.

Koszty nie obciążają jedynie strony, która przegrała sprawę w sądzie pracy. Każda ze stron sama opłaca swojego adwokata. Jeśli pracownik otrzyma odprawę, to zwykle jest ona wyższa niż wynagrodzenie adwokata. Można też  wykupić ubezpieczenie od kosztów związanych z ochroną interesów prawnych (niem. Rechtsschutzversicherung). W takim przypadku należy zapłacić jedynie uzgodniony udział własny. Jeśli jesteście członkami związku zawodowego, często możecie skorzystać z ochrony prawnej oferowanej przez tę organizację.

Możecie również złożyć do sądu wniosek o zwolnienie z kosztów procesowych ze względu na swoją trudną sytuację finansową. Trzeba wówczas przedstawić odpowiednie dokumenty potwierdzające ten stan rzeczy, a ponadto pozew musi mieć szansę powodzenia.

Jak długo trwa cały proces związany z wniesieniem powództwa o ochronę przed wypowiedzeniem?

Zazwyczaj postępowanie pojednawcze odbywa się w ciągu 2-3 tygodni. Celem jest, aby obie strony doszły do porozumienia. Jeśli nie jest to możliwe, wyznacza się termin kolejnej rozprawy. Do tego czasu może jednak upłynąć kilka tygodni lub nawet rok.

Czy pracownikom w Niemczech przysługuje prawo do odprawy?

Niestety błędne jest przekonanie, że generalnie pracownicy w Niemczech mają prawo do odprawy. Nawet jeśli wygracie sprawę o ochronę przed zwolnieniem, nie dostaniecie dzięki temu od byłego pracodawcy żadnych dodatkowych pieniędzy. Sąd decyduje jedynie o tym, czy wypowiedzenie było skuteczne. Sędzia nie jest uprawniony do nakazania firmie wypłaty odprawy. Jest to zawsze dobrowolnie uzgadniane między stronami. Ustawowe prawo do odprawy istnieje co najwyżej w przypadku zwolnienia z przyczyn ekonomicznych, w celu złagodzenia trudności społecznych.

W przypadku negocjowania odprawy, wyliczenie jej wysokości odbywa się najczęściej według następującego wzoru: połowa lub pełna miesięczna pensja brutto x liczba przepracowanych lat.

Przykład:

miesięczna pensja brutto: 3.500 euro

okres zatrudnienia: 5 lat

3.500 euro / 2 = 1.750 euro * 5 = 8.750 euro

W indywidualnych przypadkach można wynegocjować wyższą odprawę.

Co z zasiłkiem dla bezrobotnych w przypadku wniesienia powództwa o ochronę przed wypowiedzeniem?

Powództwo o ochronę przed wypowiedzeniem nie ma wpływu na świadczenie ALG 1 wypłacane osobom bezrobotnym w Niemczech. Co do zasady pracownicy nabywają prawo do zasiłku dla bezrobotnych po zakończeniu stosunku pracy. Dotyczy to również sytuacji, w której wnieśliście sprzeciw wobec zwolnienia, podejmując działania prawne (i przegraliście). Inna sytuacja może mieć miejsce tylko wtedy, gdy pracownicy sami doprowadzili do zwolnienia, a tym samym do utraty pracy. Ma to zastosowanie na przykład w przypadku:

• samodzielnego złożenia wypowiedzenia,
• podpisania umowy o rozwiązaniu stosunku pracy,
• uzasadnionego rozwiązania umowy o pracę w trybie natychmiastowym.