Niektórzy robią sobie zbyt wiele przerw w pracy, inni nie robią ich wcale – a jak właściwie ta kwestia wygląda w świetle niemieckiego prawa pracy? Czy pracownikowi wolno przesunąć przerwę na koniec dnia pracy, by móc wcześniej pójść do domu? I ile czasu wolnego przysługuje w trakcie cztero-, sześcio-, ośmio- czy dziesięciogodzinnego dnia pracy?
Z tego artykułu dowiecie się, jakie kwestie reguluje niemiecka ustawa o czasie pracy (niem. Arbeitszeitgesetz, ArbZG), jakie prawa i obowiązki mają pracodawcy i pracownicy oraz na czym właściwie polega różnica między Ruhepause a Ruhezeit.
Czy przerwy w pracy są w Niemczech obowiązkowe?
Tak, tak stanowi niemiecka ustawa o czasie pracy. Pracodawca jest zobowiązany do udzielania przerw na odpoczynek swoim pracownikom. Czas trwania przerw zależy od dobowego wymiaru czasu pracy. Zgodnie z prawem nie powinien on przekraczać ośmiu godzin dziennie. Ponieważ sobota jest również dniem roboczym, średni maksymalny tygodniowy czas pracy wynosi 48 godzin.
Wyjątki potwierdzają jednak regułę: czas pracy może być przedłużony do dziesięciu godzin, jeśli zostanie to zrekompensowane w innym dniu – a w ciągu sześciu miesięcy kalendarzowych średni czas pracy w dni robocze nie przekroczy ośmiu godzin.
Nawiasem mówiąc, pracownicy mogą odmówić pracy, jeśli dochodzi do naruszeń przepisów – na przykład, jeśli odmawia się im przerw lub jeśli muszą często bez powodu pracować dłużej niż osiem godzin dziennie.
Jeśli pracodawca nie udziela pracownikom przerw, które im się prawnie należą, może zostać ukarany wysoką grzywną. Organem nadzoru i kontroli nad przestrzeganiem prawa pracy, w szczególności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów dotyczących czasu pracy, jest w Niemczech Gewerbeaufsichtsamt.
Jak długo powinna trwać przerwa w przypadku ośmiogodzinnego dnia pracy?
Kwestie dotyczące czasu pracy, jak i przerw na odpoczynek, uregulowane są w niemieckiej ustawie o czasie pracy. W ciągu ośmiogodzinnego dnia pracy należy zrobić co najmniej 30-minutową przerwę na odpoczynek po nie więcej niż sześciu godzinach pracy. Jeśli pracujecie dłużej niż dziewięć godzin, czas przerwy wydłuża się do 45 minut.
Co dokładnie oznacza przerwa na odpoczynek (niem. Ruhepause), nie jest jasno zdefiniowane w ustawie, ale generalnie należy przez to rozumieć przerwę w pracy, podczas której nie można wymagać od pracownika wykonywania pracy i którą może spędzić tak, jak chce.
§ 4 ArbZG stanowi, że przerwa na odpoczynek powinna trwać co najmniej 30 minut, jeśli czas pracy wynosi od sześciu do dziewięciu godzin i 45 minut, jeśli czas pracy jest dłuższy niż dziewięć godzin. Wyżej wymienione przerwy na odpoczynek mogą być podzielone na odcinki czasu trwające przynajmniej 15 minut. Pracownicy nie mogą być zatrudnieni przez więcej niż sześć godzin z rzędu bez przerwy na odpoczynek.
Jakie zasady obowiązują w przypadku czasu pracy wynoszącego sześć godzin?
Zgodnie z niemiecką ustawą o czasie pracy, w tym przypadku nie ma prawnego obowiązku robienia przerw, ale pracodawca może zarządzić przerwę na odpoczynek, nawet jeśli dzień pracy trwa tylko sześć godzin, a także może określić czas przerwy – na przykład zawsze o określonej porze w ciągu dnia. Pozwala mu na to tzw. Direktionsrecht, czyli prawo pracodawcy do udzielania poleceń pracownikom.
Jakie zasady obowiązują w przypadku czasu pracy wynoszącego cztery godziny?
W tym przypadku tzw. Direktionsrecht nie ma zastosowania. Jeśli pracujecie na część etatu, w wymiarze czterech godzin dziennie, nie przysługuje Wam prawo do przerwy na odpoczynek, ani też Wasz szef nie może Wam jej narzucić.
Czy możliwe są odstępstwa od przepisów dotyczących przerw na odpoczynek?
Tak, umożliwia to tzw. klauzula zezwalająca na zmiany w układach zbiorowych (niem. Tariföffnungsklausel), zgodnie z którą strony umowy mogą się zgodzić na pewne odstępstwa. Na przykład zgodnie z ArbZG mogą one podzielić całkowity czas trwania „przerw na odpoczynek w zakładach pracy, w których obowiązuje zmianowy system pracy i w przedsiębiorstwach transportowych, na krótkie przerwy o rozsądnym czasie trwania”, czyli na przykład na pięciominutowe przerwy na koniec każdej pełnej godziny.
Czy pracownik ma obowiązek zrobić sobie przerwę?
Jeśli dla Waszego wymiaru czasu pracy ustawa przewiduje obowiązkową przerwę lub jeśli Wasz pracodawca zarządza przerwę na odpoczynek w trakcie ponad 4-godzinnego dnia pracy, jesteście zobowiązani zrobić sobie przerwę w pracy. Nie możecie więc tego zaniechać po to, aby móc wcześniej wrócić do domu. Innymi słowy, nie wolno robić sobie przerwy na zakończenie dnia pracy – ani też na początku.
Czy przerwa w pracy w Niemczech jest płatna?
Nie. Przerw nie wlicza się do czasu pracy, w związku z czym pracodawca nie musi za nie płacić.
Jaka jest różnica między Ruhepause a Betriebspause?
W przeciwieństwie do Ruhepause, czyli przerwy na odpoczynek, Betriebspause wlicza się do czasu pracy i dlatego za czas niespodziewanej przerwy w pracy, na przykład spowodowanej awarią techniczną, pracownikowi należy się wynagrodzenie.
Jaka jest różnica między Ruhepause a Ruhezeit?
Ruhezeit, czyli okres odpoczynku, to czas pomiędzy końcem jednego dnia roboczego a początkiem następnego dnia roboczego. Zgodnie z niemiecką ustawą o czasie pracy, pomiędzy dwoma kolejnymi dniami roboczymi musi upłynąć wystarczająco dużo czasu, aby pracownik mógł odpocząć.
Pracodawca jest zobowiązany zapewnić każdemu pracownikowi w każdej dobie pracowniczej nieprzerwany okres co najmniej 11 godzin odpoczynku. Jeśli więc jesteście zatrudnieni w systemie zmianowym i we wtorki pracujecie do 21:00, nie możecie rozpoczynać pracy wcześniej niż w środy o 8:00. Jednakże, mogą istnieć wyjątki dotyczące niektórych firm – takich jak szpitale czy restauracje.
Czy pracownik ma prawo do przerwy na papierosa?
Nie. Pracownikom nie przysługuje prawo do przerwy na papierosa, ale wielu pracodawców pozwala palaczom na zrobienie sobie krótkiej przerwy. Jeśli kwestia ta nie została uregulowana w umowie o pracę i dodatkowych porozumieniach zakładowych, warto porozmawiać w tej sprawie z pracodawcą.
Czy przerwy na kawę to oszustwo w zakresie czasu pracy?
W przypadku przerw na kawę obowiązują te same zasady, co w przypadku przerw na papierosa: nie są one zaliczane do czasu pracy i w zasadzie powinny zostać odrobione. Jednak, podobnie jak w przypadku przerw na palenie, wielu przełożonych przymyka na to oko. Kawa w pokoju socjalnym lub plotki przy czajniku są zwykle tolerowane – i często wzmacniają więzi w zespole oraz poprawiają samopoczucie pracowników.
Jakie przerwy w pracy przysługują osobom niepełnoletnim?
Młodzi ludzie, np. uczący się zawodu, korzystają ze szczególnej ochrony. Jeżeli ich czas pracy wynosi co najmniej cztery i pół godziny, muszą zrobić sobie półgodzinną przerwę. W przypadku pracy w wymiarze powyżej sześciu godzin, ustawa przewiduje 60-minutową przerwę.
Czy istnieją specjalne zasady dotyczące przerw podczas pracy przy komputerze?
Pracownicy spędzają coraz więcej czasu przed monitorem; w niektórych zawodach komputer jest dzisiaj nieodłącznym narzędziem pracy. Pracodawca ma obowiązek zadbać o to, aby praca przy komputerze była przerywana innymi czynnościami lub regularnymi okresami odpoczynku.
Ani częstotliwość, ani czas trwania tych przerw, nie są prawnie uregulowane. Przyjęła się jednak zasada pięciominutowej przerwy co godzinę. Przerwy, których celem jest oderwanie wzroku od ekranu, aby oczy mogły odpocząć, są w Niemczech wliczane do czasu pracy. Pracodawca musi więc za nie zapłacić.
