Wystąpienie z kościoła katolickiego w Niemczech, czyli wszystko, co musicie wiedzieć o apostazji!

Stosunek kościoła do państwa dla Polaków mieszkających w Niemczech jest związany przede wszystkim z koniecznością płacenia „Kirchensteuer”, czyli obowiązkowego podatku kościelnego. Jedynym sposobem na uniknięcie płacenia go jest oficjalne wystąpienie z kościoła, czyli dokonanie apostazji.

Według prawa niemieckiego przynależność państwowa (czyli posiadane obywatelstwo) w tym przypadku nie odgrywa żadnej roli. Konieczne jest posiadania zameldowania na terenie Niemiec i fakt podleganiu obowiązkowi podatkowego w tym kraju.

Jak wystąpić z kościoła w Niemczech?

Wystąpienie z kościoła w Niemczech jest aktem administracyjnym dokonywanym w urzędzie państwowym. W zależności od landu zamieszkania akt ten odbywa się w sądzie rejonowym (Amtsgericht), w urzędzie stanu cywilnego (Standesamt), urzędzie miejskim (Bürgeramt), gminnym (Gemeindeamt) lub meldunkowym (Meldeamt). Akt wystąpienia z kościoła może też zostać dokonany u notariusza, z czym wiążą się dodatkowe koszty za wystawienie aktu notarialnego.

Akt apostazji musi być dokonany osobiście. Polega on na ustnym lub pisemnym określeniu woli wystąpienia ze wspólnoty religijnej w obecności urzędnika państwowego lub notariusza, który na tej podstawie wypełnia odpowiedni wniosek. Nie ma możliwości dokonania aktu apostazji w czyimś imieniu, online lub w formie korespondencyjnej.

Nie ma też możliwości wypełnienia formularza wystąpienia z kościoła w internecie i wydrukowania go celem przedłożenia odpowiedniemu urzędowi.

Osoba występująca z kościoła musi wylegitymować się za pomocą dokumentu tożsamości, czyli dowodu osobistego lub paszportu i przedłożyć zaświadczenie o meldunku na terenie Niemiec. W zależności od indywidualnej sytuacji może zaistnieć konieczność przedłożenia dodatkowych dokumentów. W przypadku osób pozostających w związku małżeńskim (małżeństwo zawarte w Niemczech) istnieje konieczność przedłożenia „Familienbuch”, czyli księgi zakładanej po ślubie w Urzędzie Stanu Cywilnego, zawierającej akt ślubu oraz dane osobowe małżonków i ich rodziców, do której wpisywane są wszelkie zmiany osobistych danych. W przypadku osób, które zawarły małżeństwo zagranicą, może zaistnieć konieczność przedłożenia przetłumaczonego i uwierzytelnionego aktu małżeństwa. W przypadku osób po rozwodzie urzędnik może zażądać przedłożenia decyzji sądu o rozwodzie.

Uwaga! W Niemczech nie jest konieczne jakiekolwiek uzasadnienie decyzji o wystąpieniu z kościoła.

Apostazja dzieci, osób niepełnoletnich oraz osób niezdolnych do czynności prawnych

W przypadku dzieci poniżej 12 roku życia aktu wystąpienia ze wspólnoty religijnej dokonują wspólnie ich przedstawiciele prawni, czyli rodzice. W przypadku gdy rodzice są rozwiedzeni, przedstawiciel prawny dziecka musi udowodnić, że posiada on wyłączną władzę rodzicielską (alleiniges Sorgerecht). W przypadku, gdy władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, muszą oni wspólnie w imieniu dziecka wyrazić wolę wystąpienia z kościoła.

W przypadku osób niezdolnych do czynności prawnych (na przykład osób upośledzonych umysłowo) aktu apostaci dokonuje ich przedstawiciel prawny (gesetzlicher Vertreter), który jest uprawniony do opieki nad nimi (Personensorge).

Do apostazji dzieci w wieku od 12 do 14 lat potrzebna jest zarówno zgoda samego dziecka, jak i jego rodziców/opiekunów prawnych. Oznacza to, że w Niemczech rodzice nie mogę podjąć za dziecko decyzji o wystąpieniu z kościoła. Do dokonania aktu apostazji potrzebna jest w tym przypadku obecność fizyczna dziecka i jego opiekuna prawnego/opiekunów prawnych w urzędzie stanu cywilnego lub w sądzie rejonowym.

Dzieci po ukończeniu 14 roku życia mogą samodzielnie dokonać apostazji, także w przypadku, gdy ich opiekunowie prawnie się na to nie zgadzają. Oznacza to, że do wystąpienia ze wspólnoty religijnej nie jest konieczna zgoda rodziców.

Wystąpienie z kościoła w Niemczech: koszty i właściwe urzędy

Poniżej dowiecie się, gdzie można dokonać apostazji w Niemczech w zależności od landu oraz ile to kosztuje:

Baden-Württemberg (8% podatek kościelny)

• Urząd Stanu Cywilnego lub notariusz,
• Opłata urzędowa wynosi w zależności od gminy/okręgu administracyjnego od 10 od 60 euro. W przypadku dokonania aktu apostazji u notariusza należy uiścić dodatkowe opłaty notarialne.

Bayern (8% podatek kościelny)

• Urząd Stanu Cywilnego lub notariusz,
• Opłata urzędowa wynosi 35 euro (25 euro koszt procedury + 10 euro za wystawienie zaświadczenia o wystąpieniu z kościoła). W przypadku dokonania aktu apostazji u notariusza należy uiścić dodatkowe opłaty notarialne.

Berlin (9% podatek kościelny)

• Sąd Rejonowy (Amtsgericht) lub notariusz,
• Opłata urzędowa wynosi 30 euro. W przypadku dokonania aktu apostazji u notariusza należy uiścić dodatkowe opłaty notarialne.

Brandenburg (9% podatek kościelny)

• Sąd Rejonowy (Amtsgericht) lub notariusz,
• Nie ma żadnych opłat urzędowych

Bremen (9% podatek kościelny)

• Urząd Stanu Cywilnego, notariusz lub bezpośrednio w odpowiednim urzędzie kościelnym lub w parafii. W przypadku kościoła katolickiego jest to AtriumKirche, Infozentrum + Cityseelsorge w Bremie.
• Opłata urzędowa 5,50 euro w Urzędzie Stanu Cywilnego, w parafii i w AtriumKirche nie ma żadnych opłat.

Hamburg (9% podatek kościelny)

• Urząd Stanu Cywilnego lub notariusz,
• Opłata urzędowa wynosi 31 euro. W przypadku dokonania aktu apostazji u notariusza należy uiścić dodatkowe opłaty notarialne.

Hessen (9% podatek kościelny)

• Urząd Miejski (Stadtverwaltung), właściwy Urząd Gminy (Gemeindeverwaltung) lub notariusz,
• Opłata urzędowa wynosi 30 euro. W przypadku dokonania aktu apostazji u notariusza należy uiścić dodatkowe opłaty notarialne.

Mecklenburg-Vorpommern (9% podatek kościelny)

• Urząd Stanu Cywilnego lub notariusz,
• Opłata urzędowa wynosi 12 euro, w przypadku dokonania aktu apostazji u notariusza należy uiścić dodatkowe opłaty notarialne.

Niedersachsen (9% podatek kościelny)

• Urząd Stanu Cywilnego lub notariusz,
• Opłata urzędowa wynosi 25 euro, w przypadku dokonania aktu apostazji u notariusza należy uiścić dodatkowe opłaty notarialne.

Nordrhein-Westfalen (9% podatek kościelny)

• Sąd Rejonowy (Amtsgericht) lub notariusz,
• Dodatkowo: podanie informacji dotyczącej miejsca chrztu,
• Opłata urzędowa wynosi 30 euro, istnieje możliwość złożenia wniosku o jej obniżenie z powodów socjalnych. W przypadku dokonania aktu apostazji u notariusza należy uiścić dodatkowe opłaty notarialne.

Rheinland-Pfalz (9% podatek kościelny)

• Urząd Stanu Cywilnego lub notariusz,
• Opłata urzędowa wynosi 30 euro. W przypadku dokonania aktu apostazji u notariusza należy uiścić dodatkowe opłaty notarialne.

Saarland (9% podatek kościelny)

• Urząd Stanu Cywilnego, w niektórych gminach w Urzędzie Spraw Obywatelskich (Bürgeramt) lub Urzędzie Meldunkowym (Meldeamt), a także u notariusza.
• Dodatkowo: podanie informacji dotyczącej miejsca udzielenia chrztu.
• Opłata urzędowa wynosi 32 euro, w przypadku dokonania aktu apostazji u notariusza należy uiścić dodatkowe opłaty notarialne.

Sachsen (9% podatek kościelny)

• Urząd Stanu Cywilnego lub notariusz,
• Opłata urzędowa wynosi 26 euro. W przypadku dokonania aktu apostazji u notariusza należy uiścić dodatkowe opłaty notarialne.

Sachsen-Anhalt (9% podatek kościelny)

• Urząd Stanu Cywilnego lub notariusz,
• Opłata urzędowa wynosi 30 euro. W przypadku dokonania aktu apostazji u notariusza należy uiścić dodatkowe opłaty notarialne.

Schleswig-Holstein (9% podatek kościelny)

• Urząd Stanu Cywilnego lub notariusz,
• Opłata urzędowa wynosi 20 euro. W przypadku dokonania aktu apostazji u notariusza należy uiścić dodatkowe opłaty notarialne.

Thüringen (9% podatek kościelny)

• Urząd Stanu Cywilnego lub notariusz,
• Opłata urzędowa wynosi 30 euro. W przypadku dokonania aktu apostazji u notariusza należy uiścić dodatkowe opłaty notarialne.

Wystąpiłem/am z kościoła w Niemczech: co dalej?

Po dokonaniu w Niemczech aktu apostazji i oficjalnym wystąpieniu z kościoła/wspólnoty religijnej jednostka administracji (lub notariusz), w którym zostało złożone oświadczenie woli, przekazuje tą informację następującym instytucjom i urzędom:

• Kościół lub wspólnota religijna, z której dokonano wystąpienia,
• Właściwy miejscowo urząd meldunkowy (Meldeamt),
• Właściwy urząd finansowy (Finanzamt),
• W przypadku osób pozostających w stanie małżeńskim: urząd stanu cywilnego, gdzie zostało zawarte małżeństwo.

Formalne wystąpienie z kościoła w Niemczech a zatajenie przynależności

Konieczność uiszczania podatku kościelnego jest zapisana w konstytucji niemieckiej w artykule 140. Oznacza to, że w przypadku osób będących członkami kościoła katolickiego lub innej wspólnoty religijnej występuje obowiązek podatkowy. Celem stwierdzenia obowiązku podatkowego i odprowadzenia podatku do odpowiedniego urzędu podczas zgłaszania zameldowania w urzędzie meldunkowym zawsze jest stawiane pytanie dotyczące przynależności religijnej.

W przypadku osób, które były ochrzczone zagranicą (na przykład w Polsce), a które mieszkając na terenie Niemiec wpisały do formularza meldunkowego, że nie należą do żadnej wspólnoty religijnej (öffentlich-rechtlichen Religionsgesellschaft), ma to konsekwencje prawne. Osoby te dopuszczają się mianowicie zatajenia przynależności we wspólnocie religijnej, co ze względu na regulacje prawne jest oszustwem podatkowym.

Brak deklaracji przynależności nie jest jednoznaczny z formalnym wystąpieniem z kościoła!

Dla osób, które zataiły przynależność do kościoła katolickiego lub innej wspólnoty religijnej, oznacza to, że w przypadku wyjścia na jaw oszustwa podatkowego będą musiały one opłacić zaległy podatek kościelny.

Czy apostazja w Niemczech jest równoznaczna z apostazję w Polsce?

W internecie można przeczytać, jakoby wystąpienie z kościoła katolickiego w Niemczech nie było równoznaczne z przeprowadzeniem apostazji w Polsce.

W Dekrecie Ogólnym Konferencji Episkopatu Polski w sprawie wystąpień z Kościoła oraz powrotu do wspólnoty Kościoła (Uchwała nr 20/370/2015 Konferencji Episkopatu Polski z dnia 7 października 2015 r.) jest stwierdzone w punkcie 1:

„Oświadczenie woli o wystąpieniu z Kościoła wywołuje skutek formalny od chwili jego przyjęcia przez kompetentną władzę kościelną. Aby mogło być uznane za skuteczne, musi być:

• Wyrażone przez osobę pełnoletnią (kan 98§ 1 i 2 KPK), zdolną do czynności prawnych, w sposób świadomy i wolny (kan. 124-126 KPK);
• Złożone osobiście w formie pisemnej wobec proboszcza swego miejsca zamieszkania (stałego lub tymczasowego).

Cały dokument znajdziecie tutaj: episkopat.pl.

W Niemczech oświadczenie woli o wystąpieniu z kościoła jest składane przed urzędnikiem cywilnym. Według tego dekretu nie miałoby ono ważności, gdyż nie jest składane wobec proboszcza w stałym lub tymczasowym miejscu zamieszkania.

I tutaj rozpoczyna się kwestia sporna. W trakcie pobytu w Niemczech dłuższego niż trzy miesiące musicie się zameldować. Oznacza to, że Wasz proboszcz w Polsce i Wasza dotychczasowa parafia nie są już „właściwe miejscowo”. Takimi stają się wasza nowa parafia w miejscu zameldowania w Niemczech. Wasze oświadczenie woli o wystąpieniu z kościoła katolickiego zostaje zatem przekazane waszemu nowemu proboszczowi w Niemczech przez odpowiedni urząd i jest na mocy obowiązującego w tym kraju prawa prawomocne (rechtskräftig).

Czy polska parafia i polski proboszcz są informowani o waszej apostazji?

Wydaje się logiczne, że niemiecka parafia, do której wpłynęło zgłoszenie o apostazji, przekazuje tą informację dalej do Watykanu celem znalezienia właściwej miejscowo parafii, w której apostata został ochrzczony. Każdy proboszcz (także i ten w Polsce) ma mianowicie obowiązek dokonania odpowiedniego wpisu w księgach parafialnych.

W dwóch znanych nam przypadkach apostazji dokonanych w roku 2008 w Niemczech informacja ta rzeczywiście dotarła do parafii w Polsce. W obu przypadkach została ona upubliczniona w ogłoszeniach parafialnych odczytywanych na zakończenie mszy świętej. Czy procedura ta jest nadal praktykowana, trudno powiedzieć.

Dodatkowo należy zwrócić uwagę na fakt, że polski kościół katolicki nie publikuje żadnych oficjalnych statystyk dotyczących apostazji. Liczba rzeczywistych wystąpień z kościoła jest zatem nieznana.

Konsekwencje i skutki apostazji

Osoby, które prawomocnie wystąpiły z kościoła, podlegają automatycznie karze ekskomuniki latae sententiae na mocy prawa kanonicznego. Ekskomunika nie musi być ogłoszona oficjalnie, aczkolwiek w obu znanych nam przypadkach została ona upubliczniona w parafii.

Dodatkowo apostaci nie mogą sprawować i przyjmować sakramentów, czyli ślub kościelny w formie kanonicznej nie jest dla nich możliwy. W takich przypadkach możliwe jest wzięcie ślub w formie przewidzianej dla małżeństw, w których jedno z przyszłych małżonków jest katolikiem, a drugie osobą bezwyznaniową lub członkiem innej wspólnoty religijnej.

Apostaci mają też zakaz wykonywania funkcji w kościele (bycie chrzestnym, świadkiem na ślubie, świadkiem bierzmowania) oraz zakaz przynależności do publicznych stowarzyszeń i organizacji kościelnych i katolickich.

Osoby, które wystąpiły z kościoła katolickiego, zostają także pozbawione możliwości pogrzebu religijnego.

Ponowne wstąpienie do kościoła

Wiele osób, które wystąpiły z kościoła katolickiego w Niemczech, żałuje czasem swojej decyzji. W takim przypadku istnieje możliwość ponownego wstąpienia do kościoła. Niestety, ponowne wstąpienie do kościoła nie jest możliwe w tym samych urzędzie, w który dokonano wystąpienia z tej organizacji.

W celu ponownego przyjęcia na łono kościoła w Niemczech należy udać się do parafii w dzielnicy zamieszkania. Procedura rozpoczyna się rozmową z księdzem. Czasem jest to jedna rozmowa, a czasem cały cykl rozmów mających na celu sprawdzenia i potwierdzenia, czy decyzja wynika z absolutnego przekonania o ponownym staniu się członkiem wspólnoty kościelnej.

Potrzebne dokumenty to metryka chrztu (można ją zdobyć w parafii rodzinnej w Polsce), data i miejsce przyjęcia pierwszej komunii i bierzmowania (informacje te można znaleźć na tak zwanych pamiątkach pierwszej komunii i pamiątkach bierzmowania). Powtórzenie tych sakramentów nie jest konieczne, gdyż raz udzielone są one ważne przez całe życie. Dodatkowo potrzebne będzie zaświadczenia o wystąpieniu z kościoła (Kirchenaustrittserklärung).

W momencie, gdy ksiądz prowadzący rozmowy jest przekonany o rzetelności postanowienia, pisze on do biskupa diecezji list, w którym prosi oficjalnie o przyjęcie do wspólnoty katolickiej. Osoba ubiegająca się będzie musiała potwierdzić wobec świadków, że jest w pełni świadomi swojej decyzji. W jaki sposób się to odbywa, jest sprawą indywidualną i zależy od parafii. Czasem odbywa się to podczas mszy, czasem w biurze parafialnym.

Z ponownym przystąpieniem do kościoła nie są związane żadne koszty, nie ma też dodatkowych opłat. Informacja o ponownym przystąpieniu do kościoła zostanie automatycznie przekazana do odpowiednich urzędów przez kancelarię parafialną.

Konsekwencją ponownego przystąpienia do kościoła jest ponowna konieczność płacenia podatku kościelnego. Warto wiedzieć, że nie ma konieczności wstecznego uiszczenia podatku za czas jako osoba bezwyznaniowa, czyli po wystąpieniu z kościoła i do ponownego wstąpienia do niego.