Mobbing w pracy w Niemczech – poznaj swoje prawa!

Osoby czynne zawodowo dużą część swojego czasu spędzają właśnie w pracy. Tym gorzej, jeśli w miejscu pracy dotyka ich zjawisko mobbingu – ze strony kolegów, przełożonego czy pracodawcy. Terror psychiczny może w skrajnych przypadkach doprowadzić do sytuacji, gdzie poszkodowany będzie potrzebował pomocy psychologicznej lub nawet okaże się niezdolny do pracy. Czy  w takim razie pracownikowi przysługuje prawo do zadośćuczynienia, jeśli w miejscu pracy dotknął go mobbing?

Kiedy można mówić o mobbingu w pracy?

Należy zwrócić uwagę, że nie każde krytyczne wobec nas zachowanie kolegi, przełożonego, czy pracodawcy uzasadnia zarzut mobbingu. W związku z tym, zgodnie z decyzją Krajowego Sądu w Lubece, działania które są dopuszczalne i zgodne z prawem pracy nie mogą stanowić podstawy do żądania zadośćuczynienia. Dotyczy to nawet sytuacji, kiedy pracownik odczuwa takie zachowania za dokuczliwe i doprowadzi to do pojawienia się choroby psychicznej. To samo dotyczy pojedynczych bezprawnych działań (Sąd Pracy Lübeck, decyzja z dnia 07.09.2000, nr. sprawy 2 Ca 1850 b/00).

Krajowy Sąd Pracy w Düsseldorfie uważa za mobbing systematyczne i powtarzające się szykanowanie, wrogie traktowanie oraz dyskryminowanie poprzez kolegów, przełożonych lub przez pracodawcę (Krajowy Sąd Pracy Düsseldorf, decyzja z dnia 26.03.2013, nr. sprawy 17 Sa 602/12).

Czym jest bossing?

Bossing to odmiana mobbingu, czyli zastraszania, prześladowania pracowników przez osoby przełożone. Oczywiście pracodawca ma prawo wyrażać niezadowolenie z pracy pracownika, wyrazić negatywną opinię lub po prostu stracić cierpliwość. O mobbingu można mówić w momencie, kiedy pracownik jest systematycznie wyśmiewany, nękany przez osobę znajdującą się wyżej w firmowej hierarchii.

Bossing odbywa się na dwóch poziomach: zawodowym i osobowym. Z jednej strony pracownik odczuwa, że ​​jego praca nie jest wystarczająco dobra, a pracodawca notorycznie wyraża swoje niezadowolenie – z drugiej sam staje się celem jako osoba. Taka sytuacja może mieć kilka przyczyn. Dany pracownik może być niewygodny lub zbyt kosztowny dla pracodawcy, jednak ten nie może mu bez powodu wypowiedzieć umowy, więc po prostu zmusza go niejako do samodzielnej rezygnacji z pracy. Przydziela mu bezsensowne zadania, nie przekazuje mu istotnych informacji,  jego praca jest ciągle obserwowana i komentowana, a w najgorszym wypadku nawet sabotowana.

Czy bossing/mobbing jest przestępstwem?

Bossing można porównać do bullyingu – sam w sobie nie jest w Niemczech ustawowo określony jako przestępstwo. W większości przypadków poszczególne zachowania nie są wystarczające, aby miały znaczenie kryminalne, a zbieranie dowodów może być bardzo trudne. Pracodawca może blokować ofierze dostęp do informacji, cofać przywileje lub nakładać dodatkowe obowiązki.

„Bossing i mobbing są bardzo często trudne do uchwycenia w zakresie prawa pracy” mówi Jens Niehl, prawnik specjalizujący się w zakresie prawa pracy z Düsseldorfu – „istnieje szeroki obszar zachowań i działań, które z punktu widzenia prawa pracy leży na granicy legalności”. Są to działania trudne do zdefiniowania, ponieważ nie można kogoś pozwać tylko dlatego, że któryś z pracowników lub szef nie wita się z konkretnym pracownikiem – mimo że takie zachowania mogą być krzywdzące i nierzadko bardzo stresujące.

W jaki sposób można w Niemczech dochodzić swoich praw?

Wszystko zależy od konkretnego przypadku. Okręgowy sąd pracy w Turyngii zdefiniował mobbing w orzeczeniu z kwietnia 2001 r. w następujący sposób: „Utrzymujące się, indywidualne lub grupowe zachowania służące okazywaniu wrogości, nękaniu lub dyskryminacji, które naruszają ogólne dobra osobiste lub inne prawa równie chronione, takie jak honor lub zdrowie osoby zainteresowanej” (sygn. akt 5 Sa 403/2000).

Przykładowo Sąd Pracy w Cottbus przyznał pielęgniarce 30.000 euro odszkodowania, ponieważ jej nowy przełożony systematycznie próbował skłonić ją do rezygnacji z pracy. M.in. cofał podejmowane przez nią decyzje, a w przypadku zarzutów kierowanych w jej stronę nie dawał jej możliwości do zajęcia stanowiska oraz wydawał nieuzasadnione zakazy (Sąd Pracy Cottbus, decyzja z dnia 08.07.2009, nr. sprawy 7 Ca 1960/08).

Z kolei Sąd Pracy w Siegburg uznał zadośćuczynienie w wysokości 7.000 euro za uzasadnione w przypadku pracownika IT, który w odpowiedzi na skarżenie się na brak pracy został zmuszony do codziennego przygotowywania raportów i sortowania zepsutych sprzętów elektronicznych. Pracownik ten musiał w związku z mobbingiem uczęszczać na terapię do psychologa (Sąd Pracy Siegburg, decyzja z dnia 11.10.2012, nr. sprawy 1 Ca 1310/12).

Specjalista do spraw prawa pracy: „Mobbing i bossing to także taktyka codziennego kłucia szpilką – każde ukłucie często samo w sobie nie jest groźne, jednak ich częstotliwość może zaszkodzić ogólnemu samopoczuciu i zdrowiu osoby zainteresowanej”.

Czy pracownik powinien notować niewłaściwe zachowania?

Dokładna dokumentacja jest niezwykle ważna, ponieważ w większości przypadków poszczególne incydenty same w sobie nie są karalne ani nie naruszają praw osób, których dotyczą w niedopuszczalny sposób – jednak ich suma w dłuższej perspektywie może już podlegać jurysdykcji. Dlatego wszystkie niewłaściwe zachowania powinny być skrupulatnie notowane przez pracownika – uwzględniając daty, okoliczności, osoby zaangażowane i świadków, którzy widzieli lub słyszeli określone zdarzenie. Warto też zbierać dokumentację, maile lub inną korespondencję.

Niestety warto zaznaczyć, że świadkom, których zdarzenie nie dotyczyło bezpośrednio, bardzo często trudno jest przypomnieć sobie konkretne sytuacje i wydarzenia. Każdy, kto podejmuje walkę z mobbingiem, musi być przygotowany na długą i wyboistą drogę.

Z kim należy się skontaktować w przypadku doświadczenia mobbingu?

W wielu, zwłaszcza większych firmach znajdują się przeznaczone do tego działy, które zajmują się właściwym traktowaniem pracowników (np. inspektor ds. dyskryminacji, biuro skarg). Czasami firma zatrudnia również mediatorów, do których można się zwrócić o pomoc. Pomóc może również rozmowa z przedstawicielem rady zakładowej lub związków zawodowych – lub, ewentualnie w ich obecności, z osobą, która dopuszcza się mobbingu.

Pracodawca jest zobowiązany do rozpatrywania tego typu skarg i, jeśli to konieczne, zapobiegania dalszym naruszeniom. Nie bez znaczenia jest tutaj także wsparcie współpracowników.

Jakie mogą być skutki mobbingu?

Mobbing zawsze wywiera negatywny wpływ na ofiarę – mówi neurolog Christa Roth-Sackenheim, specjalistka psychiatrii i psychoterapii. „Nie jest oznaką słabości, jeśli w wyniku mobbingu ofiara doświadcza dolegliwości psychosomatycznych, takich jak bóle głowy, brzucha, depresje, załamania nerwowe i myśli samobójcze – jest to naturalna reakcja na tak trudną sytuację”.

Kiedy należy szukać pomocy psychologicznej lub psychiatrycznej?

„Osoby dotknięte mobbingiem zwykle przychodzą do mnie lub innego lekarza psychiatrii dopiero po długim okresie zwolnienia lekarskiego przez lekarza rodzinnego” – mówi Christa Roth-Sackenheim. „Pacjenci przez długi czas nie odczuwają radości z życia rodzinnego, z kontaktów międzyludzkich, mają zaburzenia snu i nierzadko wpadają w ciężką depresję”.

„Jeśli spirala myśli o pracy i gnębiącym szefie, depresyjne myśli, bóle brzucha, głowy i inne podobne objawy utrzymują się przez ponad 14 dni, to należy udać się do specjalisty i poprosić o pomoc”.

W jaki sposób psycholog może pomóc?

Psycholog posiada szereg narzędzi, którymi może pomóc ofierze mobbingu. Przede wszystkim pomaga zrozumieć sytuację i wynikające z niej konsekwencje. Często dużą ulgą dla pacjentów jest usłyszenie, że reakcja ich organizmu na mobbing jest zupełnie naturalna, mówi Roth-Sackenheim. „Nazywam to, co się stało i wyjaśniam, jak można rozwiązać ten problem. Staram się przeanalizować sytuację, w której dotknięta osoba się znalazła: Jak szkodliwa jest ta sytuacja? Jakie są zależności zawodowe danej osoby? Wtedy ważne jest, aby wspólnie z ofiarą opracować strategię. W razie potrzeby mogę przepisać antydepresanty, ale nie przepisuję uzależniających środków nasennych lub uspokajających”. W razie potrzeby zlecam rehabilitację medyczną.

Czy sytuacja się poprawi, gdy toksyczny szef odejdzie z firmy?

Z reguły, według Roth-Sackenheima, atmosfera w firmie jest bardzo trudna jeszcze przez długi czas po epizodzie z szefem, nawet jeśli osoba odpowiedzialna za mobbing już odeszła z firmy. „Mobbing jest jak wyciek ropy na plaży – nie wystarczy zatrzymać wyciek – aby sytuacja wróciła do normy, cały system musi się zregenerować” – mówi specjalista. Dzieje się tak, ponieważ jednym z działań mobbingu jest zasianie niepewności, wątpliwości i innych negatywnych emocji między pracownikami firmy, które stopniowo będą się zmniejszać wraz z upływem czasu.