Frewilliges Soziales Jahr, czyli dobrowolny rok socjalny, w skrócie nazywany FSJ, to wolontariat w dziedzinach socjalnych. Jest to oferta skierowana w Niemczech do młodzieży i młodych dorosłych, którzy wypełnili już swój obowiązek szkolny, a nie skończyli jeszcze 27 roku życia. Często osoby te odbywaja dobrowolny rok socjalny w celu „zabicia czasu” w oczekiwaniu na miejsce na uczelni. Inni chcą popracować jakiś czas w danym zawodzie, aby się przekonać, czy jest to rzeczywiście to, co chcieliby robić w przyszłości. Wszystkie założenia dotyczące FSJ znajdują się w Ustawie o Wolontariacie Młodzieży. W skrócie używa się określenia „FSJ-Gesetz”.
FSJ regulowane jest na poziomie landów. Obok FSJ istnieje też na szczeblu federalnym BFD, czyli Wolontariat Federalny. Powstał jako substytut dla służby zastępczej i skierowany jest również do starszych osób.
Podstawy prawne FSJ
Jak już wspomnieliśmy na początku artykułu, od 1 czerwca 2008, wszystko reguluje Ustawa o FSJ. Wolontariuszy z prawnego punktu widzenia można porównać do praktykantów. Ustawa nie zmienia tutaj nic w instytucji FSJ. Dobrowolny rok socjalny nie jest stosunkiem pracy, ale sytuacja prawna wolontariusza zbliżona jest do osoby odbywającej praktyki zawodowe. Uzupełniająco stosuje się przepisy prawa pracy, szczególnie te dotyczące stosunku pracy w okresie nauki zawodu.
Tło historyczne FSJ
Dobrowolny Rok Socjalny ma swoje korzenie w kościele katolickim i ewangelickim. Prowadzący ośrodek diakonis w Neuendettelsau i późniejszy biskup Bawarii apelował w roku 1954 do żeńskiej, katolickiej młodzieży, aby odbywała dobrowolny diakoniczny rok. Młode kobiety powyżej 18. roku życia miały świadczyć służbę w zakresie opieki nad chorymi bądź osobami starszymi. W zamian otrzymywały „kieszonkowe” oraz wyżywienie. Od roku 1961 już w całych Niemczech istniał tzw. katolicki rok dla kościoła.
W roku 1962 powołana została ze strony ewangelickiej, też w Bawarii, „służba Filadelfilska” (niem. Philadelphischer Dienst). Maturzystki mogły jeszcze przed podjęciem studiów odbyć dobrowolny socjalny rok, traktując to jako możliwość sprawdzenia się i ukierunkowania, zarówno zawodowo jak i prywatnie. Było to coś całkiem nowego. Służba socjalna istniała dotąd tylko w formie „Zivildienst” dla mężczyzn i w dodatku była obowiązkowa. „Philadelphischer Dienst” stał się wzorem dla rok później wprowadzonego w całych Niemczech dobrowolnego roku socjalnego. Tak właśnie powstało FSJ.
Zarobki / kieszonkowe w przypadku dobrowolnego roku socjalnego
Wynagrodzenie określa się w przypadku FSJ często mianem „kieszonkowego”. Do tego dochodzi jeszcze wyżywienie, nocleg oraz zwrot kosztów dojazdu. Wysokość kieszonkowego jest bardzo zróżnicowana i zależy od placówki. Różnice zdarzają się też w obrębie jednej placówki, ale na różnych stanowiskach. Jeśli wolontariusz nie otrzyma wyżywienia i noclegu, wtedy przysługuje mu za to ekwiwalent finansowy. Niektóre placówki, jak np. przedszkola, nie są zobligowane do zapewnienia noclegu. W konsekwencji nie muszą też oferować ekwiwalentu pieniężnego.
Zakres działania w ramach FSJ
FSJ obejmuje działania w obszarze socjalnym i służącym dobru powszechnemu. Ustawa o FSJ została kilka lat temu znowelizowana i obszary działania w ramach FSJ zostały poszerzone. Od tamtej pory można też odbyć dobrowolny rok społeczny w zakresie sportu, ochrony zabytków, polityki czy kultury. Jednak w dalszym ciągu główną dziedziną pozostaje obszar socjalny.
W jakich placówkach można odbyć w Niemczech dobrowolny rok socjalny?
FSJ można przykładowo odbyć w następujących placówkach: szpital, dom opieki, dom starców, ambulatoryjna służba pielęgniarska, urząd ds. ochrony zabytków, miejsce pamięci, klub sportowy, związek sportowców, przedszkole, placówka dziennej opieki nad dziećmi, placówka dla osób z upośledzeniami, służba ratownicza lub wspólnota kościelna. W dziedzinie kultury może to być z kolei: teatr, muzeum, radiostacja, stacja telewizyjna czy stowarzyszenie ds. kultury. FSJ można też odbyć w jakimś stowarzyszeniu ds. młodzieży, w tzw. „poprawczaku”, w szkole czy w młodzieżowej straży pożarnej. Możliwe są również kombinacje kilku obszarów działania.
FSJ za granicą
Możliwe jest też odbycie dobrowolnego roku socjalnego za granicą. Jednak odkąd nie ma już obowiązkowej służby wojskowej, państwo nie wspiera tego finansowo. Wcześniej możliwe było odbycie FSJ w ramach zastępstwa za służbę wojskową. Od tej pory FSJ za granicą bardzo straciło na znaczeniu, jeśli chodzi o formę prawną. Za to Ministerstwo ds. Rodziny, Seniorów, Kobiet i Młodzieży wprowadziło międzynarodową dobrowolną służbę młodzieży jako zastępstwo za FSJ za granicą. Jednak pojęcie „FSJ za granicą” potocznie i tak uważane jest za synonim dobrowolnej służby zagranicznej.
Dobrowolny rok socjalny w dziedzinie kultury
Pod pojęciem „FSJ Kultur” rozumiany jest zupełnie standardowy dobrowolny rok socjalny, świadczony w instytucjach kulturalnych.
FÖJ – dobrowolny rok ekologiczny
Dobrowolny rok socjalny można też odbyć w ramach dobrowolnego roku ekologicznego, w skrócie nazywanego FÖJ.
FSJ kultura i edukacja
„FSJ w sferze kultury” znane jest także w niektórych landach pod określeniem „wolontariat w dziedzinie kultury i edukacji” (w skrócie FWD).
Regulacje dot. służby zastępczej
Zgodnie z § 14c Ustawy o Służbie Cywilnej, dobrowolny rok socjalny uznawany jest za służbę zastępczą.
- 14c Ustawy o Służbie Cywilnej: „Odmawiający odbycia służby wojskowej nie muszą odbywać służby cywilnej, o ile zadeklarowali się do odbycia dobrowolnej służby zgodnie z ustawą o FSJ. Służbę należy rozpocząć najpóźniej rok po podjęciu zobowiązania oraz przed ukończeniem 23. roku życia. Mowa tu o całodziennej działalności polegającej na niesieniu pomocy przez przynajmniej 12 miesięcy włącznie z opieką pedagogiczną trwającą 25 dni i urlopem wynoszącym 26 dni.”
W związku z tym, że służba wojskowa nie została zniesiona tylko wstrzymana, to ta regulacja nie straciła mocy prawnej, ale w obecnej sytuacji jest właściwie bez znaczenia.
