Witwenrente – komu przysługuje prawo do renty wdowiej w Niemczech?

Śmierć współmałżonka często jest dużym ciosem dla osoby, która odtąd będzie musiała sama iść przez życie. Aby nie musiała się ona martwić przynajmniej o kwestie finansowe, istnieje tzw. Hinterbliebenenrente, czyli renta po zmarłym członku rodziny. Wcześniej była ona znana pod nazwą Witwenrente/Witwerrente (renta wdowia).

Ale kto może ubiegać się w Niemczech o rentę po zmarłym członku rodziny? I ile dokładnie ona wynosi? Oto odpowiedzi na najważniejsze pytania.

Czym jest renta wdowia?

Renta po zmarłym członku rodziny ma na celu zapewnienie wsparcia finansowego jego pozostałemu przy życiu współmałżonkowi – zwłaszcza jeśli zmarły partner zarabiał więcej. Ponieważ nadal dotyczy ona częściej kobiet z powodu przerw w ich życiu zawodowym związanych z wychowywaniem dzieci, popularnie nazywana jest rentą wdowią (niem. Witwenrente).

Polega ona na tym, że otrzymuje się część renty po zmarłym partnerze. Wysokość świadczenia zależy od tego, czy renta wdowia jest wypłacana zgodnie ze „starymi” czy „nowymi” przepisami. Różne są również kryteria warunkujące otrzymanie renty.

Renta wdowia – stare prawo:

• współmałżonek zmarł przed 1 stycznia 2002 roku, lub
• małżeństwo zostało zawarte przed 1 stycznia 2002 roku, małżonek zmarł po 31 grudnia 2001 roku, a jedno z małżonków urodziło się przed 2 stycznia 1962 roku.

Renta wdowia – nowe prawo:

• małżeństwo zostało zawarte po 31 grudnia 2001 roku, lub
• małżeństwo zostało zawarte przed 31 grudnia 2001 roku, a jedno z małżonków urodziło się po 1 stycznia 1962 roku.

Alternatywą dla renty wdowiej jest tzw. Rentensplitting. W tym przypadku uprawnienia emerytalne Waszego zmarłego partnera są w części przypisane Wam – i w ten sposób zwiększają Wasze uprawnienia. Pamiętajcie jednak, że jeśli zdecydujecie się na to rozwiązanie, nie będziecie już uprawnieni do pobierania renty wdowiej.

Tak na marginesie, renta sieroca także jest rodzajem renty po zmarłym członku rodziny wypłacanej przez Niemieckie Ubezpieczenie Emerytalno-Rentowe. Jest ona przyznawana w sytuacji, gdy biologiczne lub adoptowane dziecko poniżej 18. roku życia traci jednego (niem. Halbwaisenrente) lub oboje rodziców (niem. Waisenrente). Wysokość tej pierwszej to 10 procent, a tej drugiej 20 procent kwoty świadczenia, do którego zmarły rodzic byłby uprawniony lub które już otrzymywał. Może być wypłacana do 27. roku życia.

Ile wynosi w Niemczech renta wdowia?

Wszystko zależy od tego, czy otrzymujecie rentę po zmarłym członku rodziny na mocy starego czy nowego prawa – i od tego, czy jest to tak zwana mała czy duża renta wdowia. W przypadku małej renty wdowiej jesteście uprawnieni do 25% renty po zmarłym partnerze; w przypadku dużej renty wdowiej – do 60% na podstawie starego prawa i do 55% na podstawie znowelizowanych przepisów.

• Mała renta wdowia jest wypłacana osobom, które nie ukończyły jeszcze 47. roku życia, nie pracują zarobkowo i nie wychowują dzieci. Zgodnie z nowym prawem, okres uprawniający do pobierania małej renty wdowiej jest ograniczony do 24 miesięcy. Po upływie tego okresu osoby te powinny być w stanie same się utrzymać.
• Duża renta wdowia – tu granica wieku jest stopniowo zmieniana. W 2021 roku wynosi ona 45 lat i 10 miesięcy i będzie podnoszona o jeden miesiąc każdego roku (o dwa miesiące od 2024 roku) aż do osiągnięcia granicy wieku 47 lat w 2029 roku (zob. tabela):

Zgodnie z nowym prawem, zarówno mała jak i duża renta wdowia są powiększone o dodatek na dzieci (niem. Kinderzuschlag). Nie występuje on w przypadku gdy zastosowanie mają stare przepisy prawne.

Oto, ile wynosi w Niemczech renta wdowia w pierwszych trzech miesiącach

W okresie pierwszych trzech miesięcy następujących po śmierci, niemieckie ustawowe ubezpieczenie emerytalne wypłaca partnerowi rentę zmarłego w pełnej wysokości. Po tym okresie wdowy i wdowcy mogą otrzymać tzw. Hinterbliebenenrente.

Mają też możliwość ubiegania się w ciągu 30 dni od śmierci partnera o zaliczkę na poczet regularnych wypłat z Niemieckiego Ubezpieczenia Emerytalno-Rentowego (DRV). Zaliczka jest później potrącana z wypłat renty.

Nie jest to realizowane za pośrednictwem Deutsche Rentenversicherung, ale Renten-Service Deutsche Post. Tutaj znajdziecie potrzebne dane kontaktowe.

Jeśli ubiegacie się o zaliczkę na poczet renty wdowiej, musicie również złożyć wniosek o rentę wdowią w Niemieckim Ubezpieczeniu Emerytalno-Rentowym.

Kiedy przysługuje prawo do renty wdowiej?

Zasadniczo, jeśli umiera jeden z małżonków, drugi ma prawo do renty wdowiej. Jednak według nowego prawa para musi być w związku małżeńskim od co najmniej roku; według starych przepisów taki minimalny okres nie jest wymagany.

W przypadku krótszego czasu trwania małżeństwa, Niemieckie Ubezpieczenie Emerytalno-Rentowe zakłada, że małżeństwo zostało zawarte w celu nabycia prawa do renty po zmarłym małżonku. Wówczas nie przysługuje prawo do renty wdowiej.

Możliwe są jednak wyjątki: jeśli współmałżonek umrze na przykład w wypadku, z powodu nagłej choroby lub jeśli para ma wspólne małoletnie dziecko, wówczas przysługuje prawo do renty nawet w przypadku krótszego stażu małżeńskiego.

Oprócz czasu trwania małżeństwa, Niemieckie Ubezpieczenie Emerytalno-Rentowe sprawdza, czy jest spełniony warunek co najmniej pięcioletniego okresu odprowadzania składek na ubezpieczenie przez osobę zmarłą lub czy już wcześniej pobierała ona świadczenie z DRV. Jeśli tak jest, a jej współmałżonek nie zawarł ponownie związku małżeńskiego, temu ostatniemu przysługuje renta po zmarłym. Warto też podkreślić, że do uzyskania renty wymagany jest ślub cywilny, więc jeśli ktoś zawarł np. wyłącznie ślub kościelny, prawo do świadczenia mu nie przysługuje.

Jak ubiegać się w Niemczech o rentę wdowią?

Choć może to być trudne, wniosek o rentę po zmarłym członku rodziny powinien zostać złożony niezwłocznie po śmierci współmałżonka lub partnera życiowego.

Wniosek oraz wyjaśnienia i formularze dotyczące dochodów znajdziecie na stronach Niemieckiego Ubezpieczenia Emerytalno-Rentowego. Aby ubiegać się o rentę wdowią, musicie przedłożyć akt zgonu i akt małżeństwa. W razie jakichkolwiek pytań kontaktujcie się z DRV.

Centra informacyjne Niemieckiego Ubezpieczenia Emerytalno-Rentowego: tutaj możecie znaleźć punkty informacyjne zlokalizowane najbliżej Waszego miejsca zamieszkania. Możecie również skontaktować się z DRV telefonicznie. Bezpłatny numer telefonu Niemieckiego Ubezpieczenia Emerytalno-Rentowego to: 0800/1000-4800.

Czy dochody mają wpływ na wysokość renty wdowiej?

Tak, osiągane dochody mają wpływ na wysokość renty po zmarłym członku rodziny. Ale także i w tym przypadku zależy to od tego, czy otrzymujecie rentę wdowią na podstawie starego czy nowego prawa.

Zgodnie ze starym prawem, pod uwagę brane są m.in. zarobki z pracy etatowej, dochód z działalności gospodarczej, wysokość renty, zasiłku chorobowego itd. Zgodnie z nowym prawem na wysokość renty wpływają dodatkowo także ewentualne dochody kapitałowe, a także z dochody z wynajmu i dzierżawy nieruchomości lub gruntów.

Niemieckie Ubezpieczenie Emerytalno-Rentowe przyjmuje do obliczeń dochód netto. Od niego odejmowana jest kwota wolna od podatku, która w 2020 roku wynosi 903 euro w zachodnich landach Niemiec i 877 euro we wschodnich. 40 procent pozostałej kwoty DRV odlicza od renty wdowiej.

W obu przypadkach odliczenie jest dokonywane dopiero po pierwszych trzech miesiącach następujących po śmierci partnera (zob. wyżej).

Czy możliwe są potrącenia?

Tak jak w przypadku wcześniejszej emerytury, niewykluczone, że będziecie musieli pogodzić się z pewnymi potrąceniami dokonywanymi przy wypłatach renty po zmarłym członku rodziny. Zależy to od roku śmierci i wieku zmarłego.

Jeśli zgon nastąpił w 2021 roku, granica wieku wynosi 64 lata i 6 miesięcy. Oznacza to, że jeśli Wasz partner umrze w wieku 64 lat i 6 miesięcy lub później, otrzymacie rentę bez potrąceń. Ta granica wieku wzrośnie do 65 lat w 2024 roku.

W przypadku wcześniejszego pobierania renty wdowiej Niemieckie Ubezpieczenie Emerytalno-Rentowe potrąci 0,3 procent miesięcznie. Maksymalna kwota potrącenia wynosi 10,8 procent.

Czy osoby rozwiedzione również otrzymują rentę wdowią?

W zasadzie tylko pary, które są w związku małżeńskim lub w zarejestrowanym związku partnerskim, są uprawnione do renty po zmarłym członku rodziny.

Istnieją jednak dwie odrębne regulacje: jeśli małżeństwo zostało rozwiązane przed 1 lipca 1977 roku, pod pewnymi warunkami możecie być uprawnieni do małej lub dużej renty wdowiej.

Istnieje również tzw. renta wychowawcza (niem. Erziehungsrente): ma ona zastosowanie gdy jesteście po rozwodzie, Wasz partner umiera, a Wy nadal wychowujecie małoletnie dziecko.

Warunkiem jest jednak co najmniej pięcioletni okres płacenia przez Was składek na ubezpieczenie emerytalne. Przeszkodą w otrzymaniu renty jest również ewentualne ponowne zawarcie przez Was związku małżeńskiego. Najlepiej skontaktować się w tej sprawie z DRV i zapytać, czy spełniacie kryteria uprawniające do otrzymania świadczenia.

Jeśli ponownie wyjdziecie za mąż, Wasze prawo do renty wdowiej wygasa. Możecie jednak otrzymać tzw. odprawę rentową. W przypadku dużej renty wdowiej jest to 24-krotność miesięcznej renty po zmarłym członku rodziny.