Dla Polaków mieszkających w Niemczech kwestie polityki są czasem niezmiernie pogmatwane. Przede wszystkim w czasie wyborów parlamentarnych oraz tuż po nich w prasie i wiadomościach telewizyjnych pojawia się całe mnóstwo pojęć, które dla osób pochodzących z zagranicy mogą być niejasne lub nawet całkowicie niezrozumiałe. Dlaczego w programach publicystycznych stawiane jest pytanie „K-Frage” i dlaczego zamiast GroKo lepsza byłaby koalicja jamajska lub świateł drogowych? Kto wybiera kanclerza i dlaczego nikt praktycznie nie zauważa, gdy w Niemczech wybierany jest prezydent federalny? Na te i inne pytania znajdziecie odpowiedź w naszym artykule. Serdecznie zapraszamy do lektury!
K-Frage, czyli debata na temat kandydatury na kanclerza Niemiec
K-Frage to pytanie o kandydata na następnego kanclerza Niemiec. W Niemczech nie jest on wybierany bezpośrednio przez obywateli, lecz przez członków Bundestagu, czyli Parlamentu Federalnego. Kandydat lub kandydatka na kanclerza jest w większości przypadków członkiem najsilniejszej frakcji partyjnej w parlamencie. Propozycje na kanclerza są zgłaszane prezydentowi federalnemu (Bundespräsident), który z kolei oficjalnie je potwierdza i wysuwa kandydatów lub kandydatki do wyborów bezpośrednio przez członków Bundestagu. Kandydat na kanclerza musi osiągnąć absolutną większość w trakcie pierwszej tury. Jeżeli się to nie uda, w ciągu 14 dni głosowanie może zostać powtórzone, aż któryś z kandydatów osiągnie absolutną większość głosów. Po potwierdzeniu wyników wyborów nowo obrany kanclerz zostaje mianowany przez prezydenta federalnego. Jego pierwszym aktem władzy jest wybór i mianowanie ministrów celem utworzenia rządu.
Jeżeli żaden z kandydatów nie osiągnie absolutnej większości głosów, to prezydent albo mianuje kandydata, który został wybrany zwykłą większością głosów, albo rozwiąże Bundestag i ogłosi nowe wybory parlamentarne.
Kadencja kanclerza trwa 4 lata. Urząd ten może być pełniony wielokrotnie przez tą samą osobę. Odpowiednikiem kanclerza w polityce polskiej jest premier. Ciekawostką jest, że do tej pory wszyscy kandydaci na kanclerza zostali bez wyjątku wybrani już w pierwszej turze.
Dotychczasowi kanclerze Niemiec:
- Konrad Adenauer (CDU) 1949-1963
- Ludwig Erhard (CDU) 1963-1966
- Kurt-Georg Kiesinger (CDU) 1966-1969
- Willy Brandt (SPD) 1969-1974
- Helmut Schmidt (SPD) 1974-1982
- Helmut Kohl (CDU) 1982-1998
- Gerhard Schröder (SPD) 1998-2005
- Angela Merkel (CDU) 2005-…
Kto wybiera w Niemczech prezydenta?
Inaczej niż w Polsce, wybory prezydenta federalnego w Niemczech nie są wyborami bezpośrednimi. Prezydent jest wybierany na pięć lat przez Bundesversammlung, czyli Zgromadzenie Federalne, składające się z członków Bundestagu oraz z przedstawicieli wszystkich bundeslandów, czyli krajów związkowych. Przedstawiciele krajów związkowych nie muszą być posłami sejmików federalnych lub członkami innych organów związkowych, lecz mogą być zasłużonymi dla demokracji i państwa osobowościami życia publicznego.
Kandydat na prezydenta musi mieć obywatelstwo niemieckie, posiadać pełnię praw obywatelskich oraz ukończony 40 rok życia. Ta sama osoba może zostać powtórnie wybrana na prezydenta. Trzecia kadencja nie jest możliwa. Teoretycznie każdy przedstawiciel Zgromadzenia Parlamentarnego może zgłosić swojego kandydata na prezydenta. Praktycznie frakcje parlamentarne zazwyczaj uzgadniają już wcześniej propozycje wspólnych kandydatów.
Do wyboru w pierwszej lub drugiej turze konieczna jest absolutna większość głosów. W przypadku, gdy dojdzie do trzeciej tury, wystarczająca będzie zwykła większość głosów zdobyta przez kandydata.
Wybory prezydenckie w Niemczech nie wzbudzają nawet w przybliżeniu takich emocji, jak w Polsce lub w USA. Kandydaci na prezydenta federalnego nie prowadzą ogólnokrajowych kampanii wyborczych, dlatego wybory prezydenckie przebiegają w tym przypadku bardzo spokojnie i wręcz niespektakularnie.
Dotychczasowi prezydenci Niemiec:
- Theodor Heuss (1949 – 1959)
- Heinrich Lübke (1959 – 1969)
- Gustav Heinemann (1969-1974)
- Walter Scheel (1974 – 1979)
- Karl Carstens (1979 – 1984)
- Richard von Weizsäcker (1984 – 1994)
- Roman Herzog (1994 – 1999)
- Johannes Rau (1999 – 2004)
- Horst Köhler (2004 – 2010)
- Christian Wulff (2010 – 2012)
- Joachim Gauck (2012 – 2017)
- Frank-Walter Steinmeier (2017 -…
Bundesrat, czyli Rada Związkowa
Rada Związkowa nie jest drugą izbą niemieckiego parlamentu, czyli Bundestagu, lecz jest samodzielnym organem władzy sui generis, czyli jedynym w swoim rodzaju gremium, nie mającym odpowiednika w innych krajach europejskich.
Rada Związkowa składa się z przedstawicieli krajów związkowych. Każdy kraj związkowy ma proporcjonalną do liczby mieszkańców liczbę głosów w radzie, jednakże nie mniej niż trzy. Do Rady oddelegowywani są członkowie rządu krajów związkowych, którzy reprezentują je podczas debat i głosowań.
| Kraj związkowy | Stolica | Liczba głosów |
| Bremen | Bremen | 3 |
| Saarland | Saarbrücken | 3 |
| Mecklenburg-Vorpommern | Schwerin | 3 |
| Hamburg | Hamburg | 3 |
| Thüringen | Erfurt | 4 |
| Sachsen-Anhalt | Magdeburg | 4 |
| Brandenburg | Potsdam | 4 |
| Schleswig-Holstein | Kiel | 4 |
| Berlin | Berlin | 4 |
| Rheinland-Pfalz | Mainz | 4 |
| Sachsen | Dresden | 4 |
| Hessen | Wiesbaden | 5 |
| Niedersachsen | Hannover | 6 |
| Baden-Württemberg | Stuttgart | 6 |
| Bayern | München | 6 |
| Nordrhein-Westfalen | Düsseldorf | 6 |
Rada Związkowa ma prawo do inicjowania ustaw (Initiativrecht für Gesetze). W przypadku ustaw inicjowanych przez rząd (Bundesregierung) rada ma różne uprawnienia. W przypadku ustaw dotyczących finansów lub struktury administracyjnej krajów związkowych konieczne jest jej aktywna zgoda (Zustimmungsgesetze). W sprawie innych ustaw aktywna zgoda rady nie jest wprawdzie wymagana, lecz ma ona prawo veta (Einspruchgesetze). Dodatkowo Rada Związkowa czuwa nad tym, żeby prawa krajów federalnych nie zostały ograniczone lub zmienione przez parlament.
Bundestag, czyli przedstawiciele narodu
Posłowie, zwani po niemiecku Abgeordnete lub Mitglider des Bundestags MdB, są wybierani w wyborach bezpośrednich przez obywateli niemieckich. Każdy wyborca oddaje w trakcie wyborów dwa głosy. Pierwszy głos jest oddawany na bezpośredniego kandydata. Kandydaci, którzy uzyskają najwięcej głosów, otrzymują bezpośrednie miejsce w Bundestagu.
Drugi głos wyborcy oddają na partię. Głos ten decyduje, ile miejsc dana partia uzyska w Bundestagu. Dodatkowym ograniczeniem jest tak zwana „5% Hürde“, czyli granica 5% głosów, które musi uzyskać partia, aby w ogóle otrzymać miejsce. Zasada ta traci ważność w momencie, gdy partii uda się zdobyć trzy bezpośrednie mandaty poselskie dzięki pierwszemu głosowi wyborczemu.
Kadencja poselska trwa cztery lata. Minimalna ilość posłów to 598, z czego 299 jest wybieranych w sposób bezpośredni. Jeżeli w wyniku wyborów dzięki drugiemu głosowi partia osiągnie więcej mandatów wyborczych, powstają tak zwane Überhangmandate, czyli nadliczbowe mandaty poselskie, przez co zwiększa się liczba posłów w Bundestagu.
Specjalną rolę odgrywają w Bundestagu tak zwane frakcje zrzeszające posłów. Prawo do utworzenia frakcji parlamentarnej ma każda partia, która stanowi co najmniej 5% wszystkich posłów. W momencie, gdy partia ustanowiła frakcję parlamentarną, otrzymuje specjalne uprawnienia. Do nich należy prawo zgłoszenia kandydata na wiceprezydenta, prawo do członkostwa w Konwencie Seniorów, prawo do członkostwa w różnych komisjach parlamentarnych, prawo do własnej sali konferencyjnej w budynku oraz środki finansowe na prowadzenie działalności frakcyjnej. W momencie, gdy członek frakcji zmieni przynależność lub stanie się bezpartyjny, może to w znaczący sposób utrudnić pracę jej członków.
Odpowiednikiem Bundestagu w polskiej polityce jest Sejm. Warto wiedzieć, że w Niemczech nie istnieje odpowiednik polskiego Senatu.
GroKo, czyli Wielka Koalicja
GroKo to skrót od słów Große Koalition, czyli Wielka Koalicja. Zostaje ona stworzona wtedy, gdy partie zdobyły wprawdzie w wyborach do parlamentu dużą mandatów poselskich w Bundestagu, ale nie uzyskały aż tylu miejsc poselskich, aby samodzielnie utworzyć rząd większościowy. Wielka Koalicja różni się tym od innych koalicji politycznych, że do niej wchodzą dwie partie, które zdobyły największą ilość miejsc w Bundestagu, nawet jeżeli różnią się one diametralnie programem politycznym. Dla polityki wewnętrznej i zewnętrznej kraju oznacza to, że koalicjanci posiadają absolutną większość i są w stanie przegłosować każdą ustawę. W takich przypadkach głosy partii opozycyjnych nie mają praktycznie żadnego znaczenia.
Przykładem Wielkiej Koalicji jest związek dwóch największych partii w Bundestagu: prawicowo-konserwatywnej partii CDU/CSU, czyli Christlich Demokratische Union Deutschlands i Christlich-Soziale Union in Bayern (CSU), oraz socjalno-lewicowej partii SPD, czyli Sozialdemokratische Partei Deutschlands. W polskiej polityce nie ma praktycznie odpowiednika Wielkiej Koalicji. Bo trudno sobie wyobrazić, żeby nagle Prawo i Sprawiedliwość zdecydowało się na współpracę polityczną z Platformą Obywatelską w Sejmie.
Koalicja jamajska
W Niemczech każda partia ma swój kolor. I tak kolorem SPD, czyli Sozialdemokratische Partei Deutschlands (Socjaldemokratyczna Partia Niemiec), jest czerwień. Z kolei FDP, czyli Freie Demokratische Partei (Wolna Partia Demokratyczna) ma kolor żółty, CDU/CSU (Christlich Demokratische Union Deutschlands) ma kolor czarny, ekologiczna partia Die Grünen to oczywiście zieleń, AFD firmuje się kolorem niebieskim, lewicowa Die Linke to odrobinę ciemniejszy odcień czerwieni.
Koalicja jamajska to koalicja partii firmujących się kolorami zawartymi we fladze Jamajki, czyli zielenią, żółcią i czernią. W jej skład weszłyby zatem partie Die Grünen, FDP, czyli Wolna Partia Demokratyczna oraz CDU/CSU, zwani także Chrześcijańskim Demokratami.
Ampelkoalition, czyli koalicja świateł ruchu drogowego
W skład tej koalicji wchodzą partie firmujące się kolorami występującymi w sygnalizacji w ruchu drogowym, czyli czerwonym, żółtym i zielonym. Są to SPD, czyli Sozialdemokratische Partei Deutschlands, FDP, czyli Wolna Partia Demokratyczna oraz ekologiczna partia Zielonych, czyli Die Grünen.
