Partie są podstawą systemu politycznego Niemiec jako demokracji parlamentarnej i odgrywają ogromną rolę w jej prawidłowym funkcjonowaniu. Ale jakie to partie? Która partia jest lewicowa, która prawicowa? Jakie mają programy? Gdzie są ich siedziby? Z jakich funduszów są one finansowane? I ile dostają takie partie rocznie na ustawową działalność statutową? Co to jest „Parteihochburg”? Odpowiedzi na te pytania i na wiele innych znajdziecie w niniejszym artykule. Serdecznie zapraszamy do lektury!
System partyjny w Niemczech
System partyjny w Niemczech ma swoje korzenie w XIX wieku. Wtedy to ugruntowały się cztery główne nurty światopoglądowe, czyli socjaldemokratyczny, katolicki, liberalny i konserwatywny. Z czterech głównych nurtów wykształtowały się po drugiej wojnie światowej praktycznie wszystkie europejskie główne linie polityczne, które do dzisiaj dominują scenę polityczną i partyjną. Mowa tu o partiach liberalnych, chrześcijańsko-demokratycznych i socjaldemokratycznych. W latach 80-tych XX-wieku doszły do tego dwa nowe nurty polityczne, mianowicie nurt ekologiczny, reprezentowany przez tak zwane „partie zielone” oraz nurt populistyczno-prawicowy.
Partie w Niemczech poruszają się światopoglądowo po klasycznej linii od partii lewicowych poprzez partie środka do partii prawicowych. Dodatkowo charakteryzuje je różna intensywność poglądowa, w związku z czym istnieją partie umiarkowane, radykalne oraz ekstremistyczne (od ekstremalnie lewicowych, czyli komunistycznych do ekstremalnie prawicowych, czyli faszystowskich i nacjonalistycznych). Partie ekstremistyczne z zasady są wrogie systemowi państwowemu oraz sprzeczne z konstytucję, co czasem może prowadzić do zakazania prowadzenia przez nie działalności politycznej. Do tej pory w Niemczech dwie partie zostały obłożone takim zakazem: KPD, czyli Komunistische Partei Deutschland (Niemiecka Partia Komunistyczna, zabroniona od 17. sierpnia 1956) oraz SRP, czyli Sozialistische Reichspartei (partia-sukcesorka NSDAP, zabroniona od 23. października 1952).
Ile jest partii w Niemczech?
Po ostatnich wyborach w Niemczech do niemieckiego Bundestagu weszło 7 głównych partii, które przekroczyły ustawowy 5% próg wyborczy. Do tych siedmiu głównych partii należą:
- SPD, czyli Sozialdemokratische Partei Deutschlands (socjaldemokratyczna partia lewicowa, umiarkowana),
- CDU, czyli Christlich Demokratische Union Deutschlands (prawicowo-chadecka partia, konserwatywna, umiarkowana),
- FDP, czyli Freie Demokratische Partei (liberalna, tak zwana partia piwotalna lub koalicyjna),
- Bündnis 90/Die Grünen (partia ekologiczna, umiarkowana z radykalnymi tendencjami),
- Die Linke/Die Linkspartei (lewicowa partia z tendencjami radykalnymi),
- CSU, czyli Christlich-Soziale Union in Bayern e.V. (prawicowa, konserwatywna partia chadecka z Bawarii),
- AfD, czyli Alternative für Deutschland (prawicowo-populistyczna partia, z tendencjami radykalnymi)
Pozaparlamentarne ugrupowania partyjne w Niemczech
Oprócz tego na terenie państwa niemieckiego istnieje około 120 różnych pozaparlamentarnych ugrupowań partyjnych, które wprawdzie nie weszły do Bundestagu, ale reprezentują interesy swoich wyborców w parlamentach krajów związkowych, czyli w Landtagach, oraz w Parlamencie Europejskim w Brukseli. Do najliczniejszych partii regionalnych należą:
- Bürger in Wut (Obywatele w Gniewie) w Bremerhaven, partia prawicowo-konserwatywna i populistyczna, pod względem ekonomicznym reprezentuje światopogląd liberalny,
- Die PARTEI, założona przez redakcję magazynu satyrycznego „Titanic”, 2014 zdobyła jedno miejsce w Parlamencie Europejskim w Brukseli,
- Die Tierschutzpartei, czyli Partia Ochrony Zwierząt, 2014 zdobyła jedno miejsce w Parlamencie Europejskim w Brukseli,
- Familien-Partei Deutschlands, prawicowo-konserwatywna partia z Saarland (Kraj Saary), 2014 zdobyła jedno miejsce w Parlamencie Europejskim w Brukseli,
- Die Freien Wähler, ponadregionalne ugrupowanie partyjne wspólnot komunalnych, największe sukcesy wyborcze partia ta odniosła w wyborach do sejmiku bawarskiego (Bayrischer Landtag), ze względu orientację merytoryczną uważa się za „anty-partię”,
- NPD, czyli Nationaldemokratische Partei Deutschlands, narodowościowo-ekstremalne ugrupowanie partyjne z prawej strony sceny politycznej, w 2017 próbowano zakazać jego działalności politycznej ze względu na przypuszczaną sprzeczność celów ugrupowania z konstytucją, plan ten się niestety z różnych względów się nie powiódł,
- ÖDP, czyli Ökologisch-Demokratische Partei, partia ekologiczna, aktywna przede wszystkim w polityce komunalnej, jest reprezentowana w Parlamencie Europejskim,
- Piratenpartei Deutschland, pierwsza partia w Niemczech, która w swoich celach nawiązywała do nowoczesnych technologii, digitalnego społeczeństwa, ochrony danych oraz regulacji prawnych w Internecie, aktywna na arenie regionalnej, była reprezentowana w Parlamencie Europejskim.
- SSW, czyli Südschleswigscher Wählerverband, partia mniejszości narodowych zrzeszająca przedstawicieli duńskiej i fryzyjskiej mniejszości etnicznej w kraju związkowych Schleswig-Holstein.
Jak finansowana jest działalność partii w Niemczech?
Partie w Niemczech są finansowane w przeważający sposób z federalnych zasobów finansowych. W roku 2019 uprawnionych do roszczeń było łącznie 21 partii. Z łącznej kwoty 193,5 mln euro, 188,4 mln euro przeznaczono dla siedmiu partii reprezentowanych w Bundestagu.
Dodatkowo prawo do częściowego finansowania działalności z federalnych zasobów finansowych mają partie, które w ostatnich wyborach do Parlamentu Europejskiego lub Bundestagu uzyskały 0,5% tak zwanych „drugich głosów” (Zweitstimmen). Zasada ta dotyczy także partii, które w wyborach do Landtagu zdobyły 1% „drugich głosów” (Zweitstimmen). Na te partie pozaparlamentarne przypadła suma 5,1 mln.
Siedem partii reprezentowanych w Bundestagu otrzymało w 2019 roku następujące dotacje na ustawową i statutową działalność partyjną (Staatliche Parteifinanzierung I”:
- SPD – 55,4 mln euro,
- CDU – 54 mln euro,
- Die Grünen – 24 mln euro,
- FDP – 15,4 mln euro,
- CSU – 14,7 mln euro,
- Die Linkspartei – 14,4 mln euro,
- AfD – 10,2 mln euro.
W ramach „Staatliche Parteifinanzierung II” 14 partii pozaparlamentarnych spełniających wyżej wymienione kryteria otrzymało łącznie 5,1 mln euro, które zostały następująco podzielone:
- FREIE WÄHLER – 1.740.183 €,
- ÖDP – 1.264.388 €,
- PIRATEN – 486.780 €,
- NPD – 407.038 €,
- Die PARTEI – 381.674 €,
- BP – 214.005 €,
- LKR – 147.536 €,
- Tierschutzpartei – 14.268 €,
- BVB – 101.239 €,
- SSW – 92.584 €,
- FAMILIE – 53.528 €,
- Volt – 51.735 €,
- Graue Panther – 36.887 €,
- Tierschutzallianz – 19.427 €.
Drugim źródłem finansowania działalności partyjnej są składki członkowskie. Ich wysokość kształtuje się w zależności od dochodów członka oraz pełnionej przez niego funkcji z ramienia partii.
Najniższa składka w SPD wynosi 6 euro dla osób o miesięcznych dochodach netto poniżej 1000 euro. Najwyższa składka dla osób z miesięcznymi dochodami powyżej 6000 euro netto wynosi 300 euro. Tyle samo płacą członkowie partii wybrani do Bundestagu lub Parlamentu Europejskiego.
W CDU wysokość składek członkowskich regulowana jest inaczej. Najniższa składka wynosi także 6 euro. Dla osób o zarobkach w wysokości 2500 euro brutto składka wynosi 15 euro, przy 4000 euro brutto 25 euro. Osoby zarabiające 6000 euro brutto płacą 50 euro. W przypadku osób bezrobotnych lub będących na zasiłku socjalnym składka może zostać obniżona, odroczona lub całkowicie umorzona.
FDP pobiera składki członkowskie w następującej wysokości wyliczane na podstawie miesięcznych dochodów brutto: poniżej 2400 euro – 10 euro, od 2.401 do 3.600 euro – 12 euro, od 3.601 do 4.800 euro – 18 euro, powyżej 4.800 euro – 24 euro.
W przypadku Partii Zielonych miesięczna składka członkowska wynosi zasadniczo 1% miesięcznych dochodów netto, przy czym zarządy okręgowe partii mają możliwość indywidualnego ustalenia jej wysokości.
Członkowie bawarskiej CSU mają z kolei możliwość płacenia rocznych składek. Składka podstawowa wynosi 80 euro. Dla osób o rocznym dochodzie 40.000 euro brutto jej wysokość to 120 euro, a w przypadku dochodów powyżej 60.000 euro wynosi ona 200 euro rocznie. Zniżki mogą zostać uzyskane w przypadku członków rodziny lub osób o niskich dochodach. Składka za członkostwo w młodzieżówce wynosi 20 euro rocznie.
Lewicowa partia Die Linke ustanowiła tabelę składek członkowskich wyliczanych na podstawie dochodów netto. Najniższa składka dla osób bez dochodów lub będących na zasiłku socjalnym składka wynosi 1,50 euro miesięcznie. Dla osób o dochodach 2300-2500 euro netto wysokość składki to 85,00 euro, powyżej tej granicy członkowie płacą 4% dochodu netto.
Wysokość składki członkowskiej w prawicowo-populistycznej partii AfD wynosi 1% dochodów netto. Jej minimalna wysokość to 10 euro miesięcznie lub 120 euro rocznie.
Wybory do Bundestagu: „Parteihochburg”
Podczas wyborów bardzo często słychać pojęcie „Parteihochburg”. Pojęcie to oznacza w języku polskim „ostoję partii”. Tak określane są miasta, gminy lub okręgi wyborcze, gdzie dana partia zdobyła najwięcej głosów w wyborach. Jest to część tradycji partyjnej i wyborczej, że niektóre regiony zawsze głosują na określone partie. I tak jako „Hochburg CSU” tradycyjnie określana jest Bawaria. SPD tradycyjnie zwycięża w wyborach w Brandenburgii i w Północnej Nadrenii-Westfalii. Nadrenia-Palatynat, Kraj Saary i Saksonia oraz Dolna Saksonia to tradycyjne ostoje konserwatywnej CDU, aczkolwiek w Dolnej Saksonii w ostatnich wyborach nieoczekiwanie w niektórych okręgach zwyciężyła lewicowa SPD. W Hesji z kolei zwyciężają partia Zielonych oraz FDP, Berlin to domena lewicowej Linkspartei. Interesujące jest, że niekiedy partie przegrywają wybory w okręgach, gdzie tradycyjnie zawsze wygrywały. Przykładem takim jest Brema, gdzie od 1945 nieprzerwanie wybory do Landtagu były wygrywane przez SPD i gdzie nieoczekiwanie w 2019 roku CDU zdobyła większość mandatów. Także podczas ostatnich wyborów do Parlamentu Europejskiego okazało się, że w wschodniej części Saksonii, która do tej pory była ostoją CDU, nastąpiło wyraźne przesunięcie w kierunku prawej strony sceny politycznej, przez co AfD w wyborach europejskich wyprzedziła CDU.
