Wszyscy staramy unikać się styczności z sądami i przedstawicielami systemu sądownictwa. Pobyt na rozprawie sądowej jest prawie zawsze związany z ogromnym stresem. Nieznajomość struktury systemu sądownictwa oraz pojęć z nim związanych, problem ze zrozumieniem języka urzędników sądowych… W naszym artykule przedstawiamy wam najważniejsze informacje na temat niemieckiego sądownictwa oraz pojęcia związane z sądami. Serdecznie zapraszamy do lektury.
Sądownictwo w Niemczech
Niemiecki sądownictwo, czyli jurysdykcja, dzieli się na pięć rodzajów:
- Sądownictwo powszechne (Ordentliche Gerichtsbarkeit), obejmujące sądownictwo karne (Strafgerichtsbarkeit), cywilne (Zivilgerichtsbarkeit) oraz opiekę prawną i jurysdykcję dobrowolną (Rechtspflege, freiwillige Gerichtsbarkeit),
- Sądownictwo pracy (Arbeitsgerichtsbarkeit),
- Sądownictwo administracyjne (Verwaltungsgerichtsbarkeit),
- Sądownictwo finansowe (Finanzgerichtsbarkeit),
- Sądownictwo socjalne (Sozialgerichtsbarkeit).
Sądownictwo powszechne w Niemczech (Ordnentliche Gerichtsbarkeit)
Najstarszym sądownictwem jest sądownictwo powszechne (ordentliche Gerichtsbarkeit), które dzieli są na sądownictwo karne (Strafgerichtsbarkeit, Strafjustiz) i sądownictwo cywilne (Zivilgerichtsbarkeit, Ziviljustiz). W ramach sądownictwa karnego ma miejsce postępowanie karne (Strafverfahren), a proces karny (Strafprozess) odbywa się przed sądem karnym (Strafgericht). W ramach sądownictwa cywilnego ma miejsce postępowanie cywilne (Zivilverfahren), a proces cywilny (Zivilprozess) odbywa się przed sądem cywilnym (Zivilgericht).
Sądownictwo karne zajmuje się wszelkimi sprawami wynikającymi z prawa karnego w ramach procesu karnego, podczas którego jest decydowane, czy został popełniony czyn karalny (Straftat) i jaka kara zostanie nałożona za jego popełnienie.
W ramach procesu cywilnego rozstrzygane są sprawy cywilne (zivilrechtliche Streitigkeiten) między dwoma lub więcej osobami prywatnymi.
Freiwillige Gerichtsbarkeit obejmuje następujące przypadki:
- Przypadki opieki i zakwaterowania (Betreuungs- und Unterbringungssachen),
- Przypadki dziedziczenia i podziału (Nachlass- und Teilungssachen),
- Sprawy rejestrowe i procedury prawa spółek (Registersachen und unternehmensrechtliche Verfahren),
- Sprawy dotyczące pozbawienia wolności (Freiheitsentziehungssachen),
- Przypadki wezwań (Aufgebotssachen),
- inne sprawy dotyczące jurysdykcji dobrowolnej (weitere Angelegenheiten der freiwilligen Gerichtsbarkeit).
Sądownictwo pracy w Niemczech (Arbeitsgerichtsbarkeit)
„Arbeitsgerichtsbarkeit” zajmuje się sprawami wynikającymi ze stosunku o pracę. W ramach sporów wynikających z tego tyłu odpowiednie rzeczowo są sądy pracy. Orzekają on w sporach wynikających ze stosunku pracy, w sprawach z zakresu prawa konstytucyjnego dotyczącego pracy oraz w sporach między stronami układów zbiorowych (Tarifvertrag) lub między stronami układów zbiorowych a osobami trzecimi.
Sądownictwo administracyjne w Niemczech (Verwaltungsgerichtsbarkeit)
W ramach jurysdykcji administracyjnej (Verwaltungsgerichtsbarkeit) sądy administracyjne (Verwaltungsgerichte) rozstrzygają przede wszystkim w przypadku sporów między osobami prywatnymi a władzami publicznymi.
Jurysdykcja administracyjna obejmuje:
- Prawo policyjne,
- Prawo budowlane i planistyczne,
- Prawo drogowe i prawo ruchu drogowego,
- Prawo o służbie cywilnej,
- Prawo szkolne i uniwersyteckie,
- Prawo o cudzoziemcach i azylu,
- Prawo ochrony środowiska i przyrody.
Sądownictwo finansowe w Niemczech (Finanzgerichtsbarkeit)
Sądy finansowe jako specjalne sądy administracyjne zostały wydzielone z sądownictwa administracyjnego. Rozstrzygają one przede wszystkim spory w zakresie podatków i opłat federalnych (cła, akcyza). W przeważającej większości przypadków są to głównie spory pomiędzy podatnikami a urzędem skarbowym.
Sądownictwo socjalne w Niemczech (Sozialgerichtsbarkeit)
Podobnie jak sądy finansowe, sądy społeczne są zaliczane do specjalnego sądownictwa administracyjnego. Są one właściwe w przypadku spraw spornych w następujących obszarach:
- Podstawowe zabezpieczenie dla osób poszukujących pracy (Arbetislosengeld II),
- Opieka społeczna (Sozialhilfe),
- Ustawa o świadczeniach dla osób ubiegających się o azyl (Asylbewerberleistungsgesetz),
- ustawowe ubezpieczenie wypadkowe, emerytalne i zdrowotne, w tym prawo regulujące działalność lekarzy mających umowę z kasą chorych (gesetzliche Unfall-, Renten- und Krankenversicherung Kassenarztrecht),
- Sprawy związane z promocję zatrudnienia (Arbeitsförderung),
- Spawy zaopatrzenia żołnierzy (Soldatenversorgung),
- Zasiłek na dziecko (Kindergeld),
- Rehabilitacja i uczestnictwo osób niepełnosprawnych w życiu społecznych (Rehabilitation und Teilhabe von Menschen mit Behinderung).
Instancje sądowe w Niemczech
Sądownictwo w Niemczech jest podzielone na odpowiednie hierarchiczne instancje. Oznacza to, że wyrok lub orzeczenie wydane przez sąd niższej instancji może być przekazane do ponownego rozpatrzenia przez sąd wyższej instancji poprzez wniesienie odwołanie od wyroku (Berufung) lub jego rewizję (Revision).
W przypadku odwołania od wyroku I instancji, sąd wyższy w II instancji musi otworzyć postępowanie i ponownie rozpatrzyć całą sprawę. Od jego orzeczenia można się również odwołać ponownie do Sądu Rewizyjnego. Kwestię, które sądy dla jakich spraw są pierwszą instancją i procedury wnoszenia apelacji są regulowane przez specjalne procedury sądowe.
Instancje sądownictwa powszechnego w Niemczech:
- I Instanz: Amtsgericht (AG), czyli sąd rejonowy lub powszechny najniższego szczebla,
- Schöffengericht, czyli sąd ławniczy,
- Einzelrichter-Gericht, czyli sąd bez ławników i sędziów dodatkowych,
- Jugendgericht, czyli sąd dla nieletnich,
- Jugendschöffengericht, czyli sąd ławniczy dla nieletnich,
- Familiensachen, czyli sprawy rodzinne,
- II Instanz i Berufungsinstanz: Landgericht (LG), czyli związkowy sąd krajowy (w bundeslandzie) oraz sąd apelacyjny (instancja odwoławcza dla I instacji),
- Kleine Strafkammer, czyli Mała Izba Karna dla odwołań od wyroków 1. Instancji,
- Grosse Strafkammer, czyli Wielka Izba Karna właściwa dla wszystkich deliktów o wyższym wymiarze kary niż 4 lata pozbawienia wolności oraz dla wszystkich innych spraw karnych,
- Schwurgericht, czyli sąd przysięgły dla szczególnie ciężkich przestępstw (mord, gwałt, molestowanie seksualne, rabunek ze skutkiem śmiertelnym)
- Zivilkammer, czyli Izba Cywilna,
- Kammer für Handelssachen, czyli Izba ds. sporów prawnych z zakresu spraw handlowych.
- III Instanz i Revisionsinstanz: Oberlandesgericht (OLG), czyli Wyższy Sąd Krajowy (w bundeslandzie) i instancja rewizyjna,
- Strafsenat, czyli izba karna w sądach wyższej instancji,
- Zivilsenat, czyli izba cywina w sądach wyższej instancji
- Bundesgerichtshof (BGH), czyli Trybunał Federalny,
- Strafsenat, czyli izba karna w sądach wyższej instancji,
- Zivilsenat, czyli izba cywina w sądach wyższej instancji
Instancje sądownictwa administracyjnego w Niemczech:
- Verwaltungsgericht, czyli sąd administracyjny,
- Oberverwaltungsgericht, czyli Wyższy Sąd Administracyjny,
- Bundesverwaltungsgericht, czyli Federalny Sąd Administracyjny.
Instancje sądownictwa pracy w Niemczech:
- Arbeitsgericht, czyli sąd pracy,
- Landesarbeitsgericht, czyli Krajowy Sąd Pracy,
- Bundesarbeitssgericht, czyli Federalny Sąd Pracy.
Instancje sądownictwa finansowego w Niemczech:
- Finanzgericht, czyli Sąd Finansowy,
- Bundesfinanzhof, czyli Federlany Trybunał Finansowy.
Instancje sądownictwa socjalnego w Niemczech:
- Sozialgericht, czyli sąd ds. socjalnych,
- Landessozialgericht, czyli Krajowy Sąd ds. Socjalnych,
- Bundessozialsgericht, czyli Federalny Sąd ds. Socjalnych.
Każdy z bundeslandów posiada Krajowy Sąd Konstytucyjny, czyli Verfassungsgericht des Landes, zajmujący się sprawami konstytucyjnymi oraz sprawami spornymi na szczeblu ministerialnym, sporami między organami konstytucyjnymi oraz w sprawie wykładni konstytucji na szczeblu kraju związkowego, czyli bundeslandu.
Specjalną rolą w sądownictwie w Niemczech zajmuje Bundesverfassungsgericht (BVerfG), czyli Federalny Trybunał Konstytucyjny. Do jego zadań należy między innymi kontrola zgodności ustaw z konstytucją państwa oraz rozstrzyganie sporów między organami konstytucyjnymi na szczeblu federalnym.
Najwyższą instancją sądowniczą w Niemczech jest Bundesgerichtshof (BGH). Jako sąd federalny podlega on organizacyjnie Ministrowi Sprawidliwości i Ochrony Konsumentów.
Sąd ławniczy w Niemczech
Ławnicy zasiadający w sądach I i II instancji to honorowi sędziowie „świeccy” lub „laiccy”, czyli osoby bez wykształcenia prawniczego. W postępowaniu sądowym są oni postawieni na równi z profesjonalnymi sędziami. Ławnicy wybierani są na pięć lat. Raz wybrany, ławnik, czyli sędzia laicki, jest zobowiązany do sprawowania urzędu i uczestniczy przeciętnie w od 10 do 15 rozpraw sądowych rocznie. W czasie sprawowania urzędu pracodawca ławnika musi umożliwić mu wykonywanie obowiązków wynikających z pełnienia urzędu jako ławnik.
W ramach publicznego głosowania jako ławnik może zostać wybrana każda osoba w wieku od 25 do 69 lat i posiadająca obywatelstwo niemieckie. Osoba ta musi spełnić następujące wymagania:
- nie powinna mieć wykształcenia prawnego,
- uregulowane sprawy majątkowe,
- niekaralność,
- dobry stan zdrowia.
Dodatkowymi umiejętnościami są:
- wiedza o ludzkiej naturze i umiejętności społeczne,
- zdolność logicznego myślenia i intuicja,
- brak uprzedzeń,
- odwaga i pewność siebie,
- poczucie odpowiedzialności,
- doświadczenie w pracy z młodzieżą.
Sąd Ławniczy jest odpowiedzialny za sprawy dotyczące średniej przestępczości i jest zawsze właściwy rzeczowo, jeżeli przewidywany wyrok w danej sprawie wynosi od 2 do 4 lat pozbawienia wolności.
Role w niemieckim sądownictwie
Der Richter, czyli sędzia, jest odpowiedzialny za przeprowadzenie rozprawy sądowej (Gerichtsverhandlung), orzeczenie o wyroku (Gerichtsentscheidung) i jego ogłoszenie (Verkündung).
Der Staatsanwalt, czyli prokurator jest odpowiedzialny za ściganie przestępstw (Verfolgung von Straftaten). Prokuratorzy prowadzą dochodzenia (Ermittlungsverfahren) i wnoszą oskarżenia do sądu (erheben Anklage vor Gericht), gdzie działają również jako przedstawiciele strony okarżenia (Vertreter der Anklage).
De Rechtsanwalt, czyli adwokat, jest wykształconym prawnikiem po zdaniu egzaminu państwowego 2-go stopnia (2 Staatsexamen, odpowiednik polskiej aplikacji adwokackiej).
Der Nebenkläger w prawie karnym procesowym, czyli oskarżyciel posiłkowy, to osoba poszkodowana lub pokrzywdzona, która przyłącza się do powództwa wniesionego przez prokuratora.
W postępowaniu cywilnym nie występuje prokurator, lecz sędzia oraz dwie strony postępowania sądowego reprezentowane przez swoich adwokatów.
