Brak rąk do pracy w Niemczech stał się zjawiskiem wręcz legendarnym, zwłaszcza po nagłośnieniu kryzysu związanego z imigrantami z Syrii i słynnego „Wir schaffen das” Angeli Merkel. Niezależnie od ogólnej oceny tamtej sytuacji, faktem jest, że szczególnie wśród rzemieślników, instalatorów i pomocników zapotrzebowanie na siłę roboczą jest ogromne. Niestety, posiadanie nawet najlepszych fachowców na nic się nie zda, jeśli znajomość języka stoi na zbyt niskim poziomie, aby porozumieć się z klientem lub chociaż przekazać wytyczne. Dlatego państwo chętnie inwestuje w naukę języka wśród ludzi, którzy wiążą z pobytem w Niemczech plany na swoją zawodową i prywatną przyszłość.
Podstawowym narzędziem w rękach Urzędu Migracji i Uchodźców (Bundesamt für Migration und Flüchtlinge) jest Integrationskurs, czyli w wolnym tłumaczeniu kurs integracyjny. Składa się on z dwóch głównych części: kursu językowego i kursu orientacyjnego, który ma przybliżyć przybyszom ogólne zasady zachodnioeuropejskiej kultury oraz podstawy życia w Niemczech.
Integrationskurs: Nauka języka z nastawieniem na praktykę
Kurs językowy jest skonstruowany w taki sposób, aby w pierwszej kolejności umożliwić uczestnikom bezproblemowe funkcjonowanie w społeczeństwie. Dlatego większość materiału i ćwiczeń jest oparta na sytuacjach z życia codziennego, takich jak czytanie i pisanie listów czy maili, wypełnianie formularzy i formułowanie zwięzłych i zrozumiałych odpowiedzi, załatwianie podstawowych spraw, komunikaty w mediach, czy ubieganie się o pracę. Przed rozpoczęciem kursu kandydat odbywa tzw. Einstufungstest, który ma za zadanie ustalić aktualny poziom znajomości języka.
Jeśli ustalony zostanie poziom A1, oznacza to, że uczestnik zaczyna kurs od absolutnych podstaw (dzień dobry, nazywam się… itd.) i uczęszcza na zajęcia w pełnym wymiarze czasowym. Kurs obejmuje wtedy 600 jednostek lekcyjnych po 45 minut. W wyjątkowych przypadkach może on zostać rozszerzony do 900 godzin lekcyjnych, istnieje również intensywna wersja kursu zakładająca 400 lekcji o podwyższonym „stężeniu” materiału. Jeśli stwierdzony zostanie poziom A2, kurs rozpoczyna się od drugiej części, co oznacza redukcję godzin o mniej więcej połowę. Wyższy poziom znajomości języka oznacza, że kandydat opanował już materiał nauczany na kursie, nie ma więc potrzeby uczęszczania na część językową Integrationskurs.
Kurs ma na celu nie tylko podwyższenie zdolności praktycznych posługiwania się językiem, ale jest również przygotowaniem do Testu Języka Niemieckiego dla Imigrantów (Deutsch-Test für Zuwanderer). Test można zdać na dwóch poziomach: A2 oraz B1. Poziom B1 oznacza wypełnienie wytycznych prawodawcy, poza tym, łącznie z zaliczeniem testu „Leben in Deutschland” umożliwia ubieganie się o niemieckie obywatelstwo po siedmiu latach pobytu na terenie Niemiec – o rok szybciej niż standardowo. W przypadku uzyskania wyniku będącego poniżej poziomu A2 uczestnik otrzymuje jedynie zaświadczenie o uzyskanym wyniku, nie zostaje jednak wystawiony żaden certyfikat.
Orientierungskurs: Zasady życia w Niemczech i kulturze europejskiej
Drugą – mniejszą objętościowo, ale równie istotną – częścią kursu jest Orientierungskurs, czyli coś w rodzaju „kursu życia w Niemczech”. Podczas obejmującego 100 jednostek lekcyjnych (po 45 minut, 30 jednostek w wersji intensywnej) bloku przedstawiane są ogólne zasady obowiązujące w niemieckim prawie, wartości wyznawane i pielęgnowane przez niemieckie społeczeństwo czy dopuszczalne formy tworzenia wspólnot i związków. Nakreślony zostaje przy tym rys historyczny Niemiec, z największym naciskiem na II Wojnę Światową, nazizm oraz podział na Republikę Federalną Niemiec i Niemiecką Republikę Demokratyczną po zakończeniu wojny. Rys historyczny płynnie przechodzi w objaśnienie niemieckiej sceny politycznej wraz z najważniejszymi partiami oraz osobami pełniącymi w państwie najważniejsze funkcje.
Imigrantom z krajów takich jak Polska kurs może wydawać się, przynajmniej częściowo, stratą czasu. Polska i Niemcy mają w wielu miejscach wspólną historię, więc tematy dotyczące Hitlera, nazizmu oraz II Wojny Światowej znamy bardzo dobrze ze szkoły i regularnego funkcjonowania w polskim społeczeństwie. Należy jednak mieć na uwadze, że przybysze np. z Afryki bądź Dalekiego Wschodu posiadają na ten temat zdecydowanie mniej wiedzy – zwykle kojarzą Hitlera z nazizmem, ale nie wiedzą już, że wojna zaczęła się od ataku na Polskę.
Innymi ważnymi aspektami, o które oparty jest Orientierungskurs, są tolerancja, wolność i równość. Tutaj znowu imigrantom z Unii Europejskiej może się to wszystko wydawać oczywiste lub wręcz banalne, istnieją jednak kultury, w których np. kategoryczny zakaz bicia dzieci czy posiadania więcej niż jednej żony dalej należy do rzeczy niezrozumiałych lub przynajmniej nieoczywistych. Podobnie sprawa wygląda z równouprawnieniem kobiet.
Kurs zostaje zwieńczony testem „Leben in Deutschland” (życie w Niemczech). Obejmuje on 33 pytania zamknięte pojedynczego wyboru – jedna z czterech odpowiedzi jest prawidłowa. 33 pytania są wybierane z puli 310 pytań, których treść jest powszechnie znana i dostępna np. w Internecie. 300 pytań nie różni się na terenie całego kraju, pozostałe 10 zależą od landu, w którym przeprowadzany jest egzamin. Egzamin jest uznany za zaliczony, jeśli 15 na 33 odpowiedzi jest poprawnych – jeśli uczestnik dodatkowo ubiega się o niemieckie obywatelstwo, wymagane jest 17 prawidłowych odpowiedzi. Jako, że pytania są ogólnodostępne, zwykle największą trudność sprawia samo ich zrozumienie – jeśli nie stanowi to już problemu, kilkukrotne przeczytanie całego katalogu pytań zwykle wystarcza, aby spokojnie zaliczyć test. Pytania niejednokrotnie powtarzają się, są tylko inaczej sformułowane.
Jak uzyskać zwolnienie z kosztów za kurs integracyjny w Niemczech?
Standardowa cena kursu to 1,95 euro za godzinę lekcyjną. Jeśli weźmiemy pod uwagę 600 lekcji języka i 100 „lekcji życia w Niemczech”, koszty opiewają na 1365 euro. W szczególnych przypadkach można uzyskać zwolnienie z kosztów. Taki przywilej dotyczy np. przesiedleńców i osób pobierających pomoc socjalną (Arbeitslosengeld II, znane jako Hartz IV). Możliwe jest to również w przypadku niskich dochodów wnioskodawcy – jest to wtedy rozpatrywane indywidualnie i wymaga przedłożenia odpowiednich zaświadczeń o dochodach. Ważne jest, aby złożyć wniosek o zwolnienie z kosztów kursu jeszcze przed jego rozpoczęciem – w przeciwnym razie wniosek może być rozpatrzony jedynie od dnia jego złożenia. Za wszystkie dni kursu od jego rozpoczęcia do momentu złożenia wniosku uczestnik musi więc zapłacić sam.
Nawet, jeżeli żaden z tych przypadków nie dotyczy uczestnika kursu, może on ubiegać się o zwrot połowy kosztów po odbyciu egzaminu. Warunkiem jest udokumentowana regularna obecność na zajęciach oraz zaliczenie egzaminu w ciągu dwóch lat od wydania uprawnienia do udziału w kursie.
Co po kursie integracyjnym?
Sam Integrationskurs jeszcze nie oznacza możliwości wykonywania każdego wyuczonego zawodu. Zwłaszcza ludzie z wykształceniem medycznym, poza samym ubieganiem się o uznanie zagranicznego dyplomu, muszą wykazać się umiejętnościami językowymi na poziomie wyższym, niż oferuje to Integrationskurs. W tym celu stworzony został specjalny egzamin dla pracowników medycznych na poziomie B2/C1. Istnieje możliwość uzyskania zwrotu kosztów takiego kursu i egzaminu – należy zgłosić się do Urzędu Pracy (Agentur für Arbeit), przypadki są rozpatrywane indywidualnie. O zwrot kosztów można się również ubiegać w przypadku uczęszczania na inny kurs językowy na poziomie wyższym niż Integrationskurs. Procedura wygląda podobnie, jak w przypadku kursów języka medycznego – niemiecki Urząd Pracy rozpatruje każdy przypadek indywidualnie. Jeżeli odbycie kursu i egzaminu na poziomie B2 lub C1 zdecydowanie podwyższy szanse kandydata na uzyskanie stanowiska pracy odpowiadającego jego kwalifikacjom, z reguły wystawiany jest tzw. Berechtigungsschein, czyli dokument upoważniający do udziału w kursie i egzaminie na koszt państwa.
