Tylko nieliczne zakochane pary zawierają w Niemczech umowę majątkową małżeńską. Tymczasem prawie co trzecie małżeństwo się rozpada. Jeśli nie dojdzie do podpisania umowy, wówczas zastosowanie mają przepisy ustawowe, tzw. Zugewinngemeinschaft, czyli wspólność przyrostu majątku lub inaczej rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków.
Zugewinngemeinschaft – wspólny dorobek ulega podziałowi
Podstawowa struktura prawna w trakcie trwania małżeństwa opiera się w zasadzie na rozdzielności majątkowej – mówi Karin Schwegler, prawniczka z Erlangen specjalizująca się w prawie rodzinnym. „Każdy z małżonków dysponuje własnym majątkiem odrębnym oraz zarządza nim tak, jak chce, bez konieczności pytania o zgodę drugiej strony” – wyjaśnia prawniczka. „Granicą jest tu sprzedaż, obciążenie lub darowizna, która w sposób istotny wpływa na majątek małżonka zbywającego”.
To, co odróżnia rozdzielność majątkową od wspólności przyrostu majątku, staje się widoczne po ustaniu małżeństwa. „Jeśli nie zawarto umowy majątkowej małżeńskiej, w przypadku rozwodu ustala się przyrost obu majątków odrębnych, a następnie dokonuje podziału” – mówi Sophie Mecchia z fundacji Stiftung Warentest.
W tym celu porównuje się majątek w momencie zawierania małżeństwa z tym posiadanym w momencie doręczenia pozwu rozwodowego. „Osoba, która z chwilą ustania ustroju znajduje się w lepszej sytuacji ekonomicznej, musi oddać połowę różnicy” – mówi Mecchia. Z tego powodu wspólność przyrostu majątku nie jest dobrym wyborem dla niektórych par.
W niektórych przypadkach umowa majątkowa małżeńska stanowi niezbędne zabezpieczenie
„Umowa majątkowa małżeńska jest bardzo potrzebna, jeśli jedno z małżonków ma firmę lub udziały w firmie, jest handlowcem lub osobą wykonującą wolny zawód, jeśli jedno z małżonków pracuje w firmie drugiego lub oboje pracują w tej samej firmie i tylko jedno z nich jest jej właścicielem” – mówi Schwegler.
Mecchia dodaje: „Jeśli nie zawarto umowy majątkowej małżeńskiej, to w przypadku rozwodu, gdyby trzeba było wypłacić połowę udziałów w firmie, ta mogłaby stanąć w obliczu bankructwa.”
Zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej jest również zalecane w sytuacji, gdy partnerzy mają różne narodowości. „W tym przypadku powinno być przynajmniej określone, prawo którego z krajów będzie miało zastosowanie w przypadku rozstania” – mówi Mecchia.
Umowa majątkowa małżeńska jest również wskazana w przypadku długów
Zawarcie umowy majątkowej jest istotne również wtedy, gdy jeden z partnerów wstępuje w związek małżeński mając duże długi. Powinien się w niej znaleźć zapis mówiący o zadłużeniu małżonka. „W przypadku rozwodu spłata długów w okresie trwania małżeństwa jest brana pod uwagę przy wyrównywaniu dorobków” – mówi Mecchia.
Ale umowa majątkowa małżeńska może mieć sens nawet dla par, które wydają się jej nie potrzebować. Josef Linsler z Interessenverband Unterhalt und Familie (ISUV) uważa nawet, że jest ona nieodzowna w każdym małżeństwie. „Taka umowa zapewnia przejrzystość we wszystkich kwestiach związanych z majątkiem.”
Treść umowy majątkowej małżeńskiej może być swobodnie kształtowana
Linsler mówi, że w zasadzie istnieje swoboda kształtowania treści umowy majątkowej małżeńskiej, ale oczywiście podlega ona określonym ramom prawnym. Ustawa tylko mgliście formułuje, kiedy dochodzi do naruszenia tej zasady: umowa jest nieważna, jeśli obciążenia są rozłożone bardzo nierówno. Zapisy w umowie nie mogą być sprzeczne z „dobrymi obyczajami” ani działać na szkodę osób trzecich.
Na przykład wyłączenie obowiązku płacenia alimentów na rzecz kobiety w ciąży wydaje się być niemoralne i mogłoby zostać uznane za nieważne. Zgodnie z wytycznymi Federalnego Trybunału Sprawiedliwości każdy tego typu przypadek należy rozpatrywać indywidualnie. Umowa majątkowa małżeńska zazwyczaj reguluje kwestie wyrównania roszczeń rentowych, alimentów i małżeńskiego ustroju majątkowego pary.
Istnieją różne małżeńskie ustroje majątkowe
Oprócz wspólności przyrostu majątku (niem. Zugewinngemeinschaft) istnieją jeszcze inne małżeńskie ustroje majątkowe: rozdzielność majątkowa (niem. Gütertrennung) oraz wspólnota majątkowa (niem. Gütergemeinschaft).
W przypadku rozdzielności majątkowej małżonkowie zachowują całkowitą niezależność ekonomiczną. Nie dochodzi do wyrównania dorobków. Należy jednak wziąć pod uwagę wady jakie się z tym wiążą pod względem podatkowym w przypadku śmierci jednego z partnerów. „Pary mające rozdzielność majątkową nie mogą skorzystać z kwot wolnych od podatku, które przysługują małżonkom, w przypadku których zastosowanie ma rozdzielność majątkowa z wyrównaniem dorobków” – mówi Mecchia. Ponadto ma to także wpływ na zasady dziedziczenia.
Obecnie pary rzadko decydują się na ustrój wspólnoty majątkowej ze względu na wysokie ryzyko i wady tego rozwiązania. „W tym małżeńskim ustroju majątkowym wszystko staje się własnością wspólną, także to, co należało do każdego z małżonków z osobna przed ślubem” – mówi Sophie Mecchia. „Małżonkowie mogą rozporządzać majątkiem tylko wspólnie i solidarnie odpowiadają za wszystkie zobowiązania.”
Ograniczenie obowiązku alimentacyjnego
W umowie majątkowej małżeńskiej można do pewnego stopnia wykluczyć lub ograniczyć obowiązek płacenia alimentów. Prawo wyznacza granice takiego wyłączenia, tak aby małżonek, który nie jest tak dobrze sytuowany, miał zapewnione odpowiednie utrzymanie na starość, w razie choroby lub ze względu na wychowywanie dzieci. Dzieci nie mogą być pozbawione prawa do alimentów.
Wyrównanie roszczeń rentowych (niem. Versorgungsausgleich) oznacza dokonywane w Niemczech w ramach procesu rozwodowego wyrównanie istniejącej w stosunkach między rozwodnikami różnicy w wysokości nabytych w trakcie małżeństwa praw do zaopatrzenia emerytalno-rentowego. „Małżonkowie mogliby ustalić w umowie czasowe ograniczenie wyrównania ekspektatyw rentowych” – mówi Schwegler. Ale i tu można szybko przekroczyć granice swobody umów. Zmiany te nie wymagają już jednak zatwierdzenia przez sąd rodzinny.
Umowa majątkowa małżeńska musi być sprawdzona przez notariusza
Aby umowa majątkowa małżeńska była ważna, zazwyczaj musi być sprawdzona przez notariusza. „Ustalenia dotyczące praw majątkowych i wyrównania roszczeń rentowych wymagają sporządzenia aktu notarialnego” – wyjaśnia Schwegler. „Dla zrzeczenia się przez współmałżonka ustawowego prawa do dziedziczenia i do zachowku również konieczne jest zachowanie formy aktu notarialnego.”
Sytuacja w małżeństwie może się zmienić, zwłaszcza gdy pojawiają się dzieci. Dlatego też warto na przestrzeni lat dokonywać przeglądu umowy majątkowej małżeńskiej. Dzięki temu można dostosować umowę do nowych okoliczności i na przykład uwzględnić lub zmodyfikować kwestie kontaktów i opieki rodzicielskiej nad dziećmi.
Małżonkowie mogą sporządzić umowę majątkową w każdej chwili, także w trakcie trwania małżeństwa. Może być również sporządzona w związku z planowanym rozwodem.
