Pary, które planują ślub, myślą o najróżniejszych rzeczach: o najpiękniejszym miejscu na uroczystość, o idealnej sukni ślubnej i o tym, jak usadzić gości. To, o czym większość osób nie myśli, to fakt, że małżeństwo niesie ze sobą konsekwencje także dla ich własnego majątku.
Wiele par w Niemczech błędnie zakłada, że po ślubie ich zasoby finansowe ulegają po prostu połączeniu i od tej pory do każdego z nich będzie należała połowa wspólnego majątku. Ale tak nie jest. Zamiast tego, z chwilą zawarcia małżeństwa automatycznie zaczyna obowiązywać ustawowy małżeński ustrój majątkowy określany mianem Zugewinngemeinschaft, co w języku polskim oznacza wspólność przyrostu majątku lub inaczej rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków. Co to oznacza i jakie są alternatywy?
Zugewinngemeinschaft – na czym polega wspólność przyrostu majątku?
Jeśli pobierając się nie zawarliście umowy majątkowej małżeńskiej, wówczas zgodnie z niemieckim prawem rodzinnym obowiązuje Was ustawowy małżeński ustrój majątkowy polegający na wspólności przyrostu majątku (niem. Zugewinngemeinschaft). Zgodnie z § 1363 niemieckiego kodeksu cywilnego (Bürgerliches Gesetzbuch, BGB) oznacza to, że majątek Wasz i Waszego partnera nie staje się majątkiem wspólnym.
Wszystko, co należało do Was przed ślubem, pozostaje więc Waszą własnością – i nadal sami nią zarządzacie. Z prawnego punktu widzenia obejmuje to przedmioty codziennego użytku, takie jak telewizor, ale także prawo własności do nieruchomości. Fakt zawarcia związku małżeńskiego nie czyni automatycznie obojga małżonków właścicielami domu czy mieszkania.
Nie odpowiadacie również za długi, które zaciągnął Wasz partner przed zawarciem małżeństwa. Nie musicie więc zawierać umowy majątkowej małżeńskiej tylko z powodu ewentualnego wcześniejszego zadłużenia partnera.
Jeśli ustrój Zugewinngemeinschaft wygasa, na przykład ze względu na rozwód, dochodzi do wyrównania przyrostu majątków osiągniętego przez Was oboje w trakcie małżeństwa. Jednak spadki i prezenty nie wliczają się do tego (więcej na ten temat poniżej).
Czy odpowiadam za długi współmałżonka?
Nie. Prawo niemieckie przewiduje, że każdy odpowiada tylko za siebie. Jest to jedna z zalet małżeńskiego ustroju majątkowego polegającego na rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków. Tak więc każdy, kto wnosi do małżeństwa długi, sam ponosi za nie odpowiedzialność.
To samo dotyczy sytuacji, gdy długi powstają w trakcie trwania małżeństwa – na przykład, gdy jeden z partnerów rozpoczyna działalność gospodarczą i zaciąga na nią kredyt. Ale uwaga: niektórzy doradcy bankowi nalegają, aby współmałżonek również złożył swój podpis na umowie. W takim przypadku Wy również ponosicie odpowiedzialność. Analogicznie jest w przypadku, gdy w umowie majątkowej małżeńskiej przewidziana jest wspólnota majątkowa (więcej na ten temat poniżej).
Kiedy ustaje wspólność przyrostu majątku (Zugewinngemeinschaft)?
Istnieją zasadniczo dwa sposoby zakończenia ustroju majątkowego określanego mianem wspólności przyrostu majątku: Zugewinngemeinschaft ustaje w wyniku rozwodu lub śmierci jednego z małżonków. W tym momencie wchodzi w grę wyrównanie dorobków (niem. Zugewinnausgleich). W dalszej części artykułu wyjaśnimy, co to dokładnie oznacza.
Jednakże wspólność przyrostu majątku może się również zakończyć, gdy po pewnym czasie postanowicie zawrzeć umowę majątkową małżeńską. Umowa ta ma jednak zastosowanie wyłącznie do przyszłości, nie działa wstecz.
Co mi się należy po rozwodzie?
Jeśli się rozwiedziecie, ważne są dwa pytania: co każdy z Was posiadał w dniu ślubu i jaki majątek posiada każdy z Was w dniu rozwodu? Osoba, która w trakcie trwania małżeństwa osiągnęła mniejszy przyrost majątku, może zażądać od partnera tzw. wyrównania dorobków (niem. Zugewinnausgleich).
W tym celu należy porównać przyrosty obu majątków odrębnych i obliczyć różnicę między nimi. Małżonkowi, który osiągnął w tym czasie mniejszy przyrost, przysługuje połowa nadwyżki przyrostu majątku drugiego małżonka.
- Przykład: załóżmy, że w dniu ślubu posiadaliście 20.000 euro. W trakcie trwania małżeństwa majątek ten wzrósł do 100.000 euro, na przykład dzięki zyskom na giełdzie. Oznacza to przyrost majątku wynoszący 80.000 euro. Z kolei Wasz partner powiększył swój majątek tylko o 30.000 euro. Różnica między przyrostami tych dwóch majątków odrębnych wynosi więc 50.000 euro. Połowa tej kwoty, czyli 25.000 euro, przypadnie Waszemu partnerowi, ponieważ osiągnął on mniejszy przyrost.
Majątek, który partner odziedziczył lub otrzymał w prezencie w trakcie trwania małżeństwa, nie jest częścią wspólnego dorobku. Jest on wówczas traktowany tak, jakby należał do aktywów posiadanych przed zawarciem małżeństwa. Dlatego nie jest on dzielony. Nie dotyczy to wzrostu wartości nieruchomości lub gruntów.
Cechy szczególne nieruchomości
Kolejną ważną rzeczą, którą należy wiedzieć na temat nieruchomości jest to, że tylko ci, którzy są wpisani do księgi wieczystej są (współ)właścicielami. Jeśli nimi nie jesteście, Wasz partner może Wam w dowolnym momencie nakazać opuszczenie domu. Jednakże, nadal macie prawo do połowy całkowitej wartości, jeśli nieruchomość nie była spadkiem lub darowizną (w przeciwnym razie macie prawo tylko do połowy wzrostu wartości).
Problemem przy tego typu roszczeniach jest jednak często to, że druga osoba nie jest w stanie Was spłacić. Wówczas może się okazać konieczna sprzedaż domu lub mieszkania. Dotyczy to również sytuacji, gdy oboje jesteście właścicielami. Jeśli ktoś sprzeciwia się sprzedaży, może to doprowadzić do przymusowej licytacji. Może to być dla obu stron nie tylko obciążeniem emocjonalnym, ale jednocześnie stratą finansową, jeśli ceny domów w danym momencie są niskie.
Grunty z prawem użytkowania lub prawem zamieszkania
Jeśli przekazujecie działkę, ale macie przyznane dożywotnie prawo zamieszkiwania lub użytkowania, nie potrzebujecie do tego zgody współmałżonka – pod warunkiem, że zachowa on więcej niż 15 procent pozostałego majątku, jeśli osiągnął mniejszy przyrost majątku.
Wartość użytkowania pomniejsza wartość nieruchomości. Jak bardzo? To zależy od średniej oczekiwanej długości życia i (hipotetycznego) rocznego czynszu. Federalne Ministerstwo Finansów publikuje co roku tabelę umożliwiającą wycenę tego dożywotniego prawa. Tam można sprawdzić jaka jest oczekiwana długość życia i tzw. wartość bieżąca netto tego prawa.
- Przykład: załóżmy, że kobieta w wieku 60 lat przekazuje dom o wartości 300.000 euro. Jej fikcyjny roczny czynsz wynosi 10.000 euro. Zgodnie z tabelą dotyczącą oczekiwanej długości życia, pozostaje jej jeszcze w tym momencie 25,19 lat życia, co odpowiada wartości bieżącej netto wynoszącej 13,192. Jej prawo użytkowania jest w takim razie warte 131.920 euro.
Co otrzymam w ramach spadku?
Jeśli wspólność przyrostu majątku ustaje z powodu śmierci jednego z partnerów, wyrównanie dorobków następuje zgodnie z § 1371 BGB. Inaczej niż w przypadku rozwodu, początkowy i końcowy stan majątkowy małżonków nie odgrywa tu żadnej roli. Oprócz Waszego ustawowego udziału spadkowego jako małżonka, który wynosi jedną czwartą spadku, otrzymujecie kolejną jedną czwartą spadku.
Dziedziczycie zatem połowę spadku. Druga połowa zwykle przypada dzieciom partnera – zarówno ślubnym, jak i dzieciom spoza małżeństwa czy z poprzedniego związku. W przypadku śmierci partnera nie musicie płacić podatku od spadku.
- Przykład: załóżmy, że Wasz współmałżonek umiera i pozostawia oprócz Was dwoje dzieci oraz majątek wart 40.000 euro. Zgodnie z prawem otrzymacie wówczas 20.000 euro (ustawowa ćwiartka plus dodatkowa ćwiartka), od których nie musicie płacić podatku. Każde z dwojga dzieci otrzyma po 10.000 euro.
Jeśli nie macie dzieci, dziedziczycie trzy czwarte majątku. Reszta trafia do rodziców lub rodzeństwa, jeśli jeszcze żyją. Dziedziczenie w oparciu o stawki ryczałtowe ma tę zaletę, że pozwala uniknąć długotrwałych sporów sądowych o należną część majątku. Mogą jednak istnieć sytuacje, w których warto zrezygnować z takiego podziału.
Dzieje się tak na przykład wtedy, gdy w wyniku zwykłego wyrównania dorobków – jak w przypadku rozwodu – otrzymalibyście więcej pieniędzy. Tak może być w przypadku, gdy w czasie trwania małżeństwa tylko zmarły partner zgromadził duży majątek.
Wszystkie te zasady mają zastosowanie tylko wtedy, gdy nie ma testamentu lub umowy o spadek.
Jakie są alternatywy?
Jeśli dojdziecie do wniosku, że nie odpowiada Wam małżeński ustrój majątkowy polegający na wspólności przyrostu majątku, możecie zawrzeć u notariusza umowę majątkową.
Zasadniczo macie do wyboru trzy opcje:
- Możecie pozostać przy wspólności przyrostu majątku, ale zmienić niektóre z zasad.
- Możecie uzgodnić rozdzielność majątkową.
- Możecie uzgodnić wspólnotę majątkową.
To, jakich zmian dokonacie w przypadku ustroju majątkowego polegającego na wspólności przyrostu majątku, zależy wyłącznie od Was. Notariusz może być bardzo kreatywny i znaleźć rozwiązanie, które będzie Wam najbardziej odpowiadało. Na przykład, w umowie majątkowej małżeńskiej można zastrzec, że osoba, która w mniejszym stopniu zajmuje się wychowaniem dzieci, będzie ponosić koszty opieki nad nimi w przypadku rozstania, ponieważ były partner będzie odtąd musiał ponownie podjąć pracę w pełnym wymiarze godzin.
Często jednak zdarza się, że umowy małżeńskie są sporządzane w taki sposób, że osoba, która wzięła na siebie większość obowiązków związanych z opieką nad dziećmi, jest w gorszej sytuacji niż gdyby zachowano ustrój majątkowy polegający na wspólności przyrostu majątku – na przykład, jeśli wykluczy się wyrównanie dorobków po rozwodzie lub ustali minimalny czas trwania małżeństwa warunkujący wyrównanie.
Zalety i wady rozdzielności majątkowej
Jeśli uzgodnicie rozdzielność majątkową, w przypadku rozwodu nie będzie miało miejsca wyrównanie dorobków – i nie będzie ograniczeń w dysponowaniu majątkiem w trakcie trwania małżeństwa. Możecie wtedy zrobić z nim, co chcecie, bez konieczności uzyskania zgody Waszego partnera.
W przypadku rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków (niem. Zugewinngemeinschaft), oboje samodzielnie zarządzacie swoim majątkiem, ale nie możecie tak po prostu sprzedać niektórych przedmiotów gospodarstwa domowego, takich jak pralka czy samochód rodzinny, bez zgody partnera. Nie można też sprzedać lub wydać za jednym zamachem całego majątku bez zgody drugiej strony.
W przypadku rozdzielności majątkowej wszystko to jest możliwe. Wadą jest jednak to, że od spadku trzeba zapłacić podatek.
Odpowiedzialność za długi w przypadku wspólnoty majątkowej
Jeśli z kolei uzgodnicie wspólnotę majątkową, to nastąpi to, co wiele par małżeńskich uważa, że stanie się automatycznie po zawarciu małżeństwa: majątek obu partnerów stanie się majątkiem wspólnym. Dotyczy to również tego, co każdy z partnerów posiadał już przed zawarciem małżeństwa.
Wadą wspólnoty majątkowej jest jednak to, że jest się wtedy również współodpowiedzialnym za długi partnera – nawet jeśli nic się o nich nie wie.
