Rząd przyjmuje projekt: walka z nadużyciami wobec systemu socjalnego
Bundeskabinett ma dziś przegłosować projekt ustawy zatytułowany roboczo „Gesetz zur besseren Verhinderung missbräuchlicher Anerkennungen der Vaterschaft” — czyli „ustawę o lepszym zapobieganiu nadużyciom przy uznaniach ojcostwa”. Projekt, opracowany wspólnie przez minister sprawiedliwości Stefanie Hubig (SPD) oraz ministra spraw wewnętrznych Alexandra Dobrindta (CSU), ma uniemożliwić praktyki, które od lat wykorzystywane są do uzyskiwania pobytu i świadczeń socjalnych przez osoby, które nie są biologicznymi ojcami dzieci.
Na czym polega problem — mechanizm „sztucznego ojcostwa”?
Proponowane zmiany wychodzą naprzeciw przypadkom, w których mężczyźni z niemieckim dokumentem tożsamości formalnie uznają ojcostwo wobec dzieci mieszkających za granicą — mimo że nie są ich biologicznymi ojcami — w zamian za korzyści finansowe. Takie uznania mogą powodować przyznanie matce i dziecku uprawnień do pobytu w Niemczech oraz dostępu do świadczeń socjalnych. Według doniesień prasowych, skala zjawiska jest znaczna, a administracja ma trudności z weryfikacją tych przypadków.
Jako głośny przykład przytaczany w mediach podawany jest przypadek mężczyzny określanego jako „Jonathan A.” z Nigerii, zameldowanego w Dortmundzie i jednocześnie przyznającego się do kilkudziesięciu uznań ojcostwa. Lokalne raporty sugerują, że takie praktyki przyniosły znaczące straty finansowe — w przypadku Dortmundu mówi się o skali 1,5 mln euro rocznie — a „fałszywi ojcowie” czerpali zyski z otrzymywanych środków.
Kluczowe zapisy projektu ustawy — co się zmieni?
Projekt, który ma dziś trafić do rządu federalnego, wprowadza kilka istotnych rozwiązań proceduralnych i materialnoprawnych:
- Zgoda urzędu ds. cudzoziemców (Ausländerbehörde) jako warunek skuteczności uznania ojcostwa: Przy występowaniu tzw. „aufenthaltsrechtliches Gefälle” — czyli różnicy w statusie pobytowym (np. mężczyzna posiada niemieckie obywatelstwo, matka ma jedynie status tolerowany lub inny tymczasowy) — uznanie ojcostwa przez urząd stanu cywilnego (Standesamt) będzie skuteczne dopiero po uzyskaniu obowiązkowej zgody Ausländerbehörde.
- Brak skuteczności cywilnoprawnej bez zgody: Jeżeli zgoda urzędu ds. cudzoziemców nie zostanie wydana, uznanie ojcostwa nie będzie wywoływać skutków cywilnoprawnych ani skutków w prawie pobytowym.
- Korekty wpisów i cofanie skutków pobytu: Jeżeli ujawni się, że uznanie ojcostwa zostało uzyskane w wyniku oszustwa, groźby, przekupstwa lub wskutek celowo fałszywych lub zatajonych informacji, wpis w rejestrze urodzeń będzie można sprostować jako nieprawidłowy. W następstwie będą korygowane także związane z tym prawa w obszarze prawa cudzoziemskiego i nadawania obywatelstwa — co może skutkować odebraniem tytułu pobytowego czy świadczeń.
- Cofnięcie zgody w razie oszustwa — termin 5 lat: Projekt przewiduje, że jeżeli po wydaniu zgody ujawni się oszustwo, zgoda Ausländerbehörde może zostać cofnięta w ciągu pięciu lat od jej udzielenia.
- Przestępstwo przy składaniu fałszywych oświadczeń: Składanie fałszywych lub niepełnych informacji w celu uzyskania zgody urzędu ma zostać penalizowane — projekt przewiduje sankcje karne za takie działanie.
- Zdefiniowane przesłanki podejrzenia nadużycia: Ustawa wskazuje już katalog okoliczności, które powinny wzbudzić podejrzenie i uruchomić procedury kontrolne jeszcze na etapie składania wniosku o uznanie ojcostwa.
Ważne: projekt w tej chwili ma formę rządową — zanim stanie się obowiązującym prawem, musi zostać jeszcze przyjęty przez Bundestag.
Skutki finansowe i odpowiedzialność instytucji
W praktyce nadużycia dotykają kilku obszarów budżetowych. Jeśli „sztuczne” uznanie ojcostwa prowadzi do przyznania prawa do pobytu i świadczeń, koszty mogą ponosić urzędy ds. cudzoziemców, jednostki odpowiedzialne za świadczenia socjalne oraz Jugendämter (urzędy ds. młodzieży), które wypłacają tzw. Unterhaltsvorschuss (zaliczki alimentacyjne). Eksperci cytowani w medialnych relacjach szacują, że skala strat dla systemu może sięgać setek milionów euro rocznie, choć rzeczywista wielkość nadużyć jest trudna do precyzyjnego oszacowania ze względu na wysoki odsetek przypadków nieujawnionych.
Procedura weryfikacji i ochrona przed nadużyciami
Głównym celem nowych regulacji jest wcześniejsze wychwycenie potencjalnych nadużyć — poprzez wymóg uzyskania zgody Ausländerbehörde i penalizację świadomego wprowadzania w błąd — tak by dopiero po pozytywnej weryfikacji urzędowej nastąpiło wpisanie ojcostwa do rejestru. Projekt ma również ułatwić późniejsze korygowanie wpisów oraz cofanie przyznanych w następstwie praw pobytowych i świadczeń, gdy wykazane zostanie działanie w złej wierze.
Kontrowersje i ryzyka — uwagi krytyków
Proponowane rozwiązania spotykają się z krytycznymi uwagami: przeciwnicy ostrzegają przed ryzykiem stygmatyzacji migrantów i przed nadmiernym obciążeniem proceduralnym dla uczciwych rodzin, w których uznanie ojcostwa jest rzeczywiste. Istotne obawy dotyczą też zapewnienia prawidłowej procedury dowodowej — aby ofiary rzeczywistych nadużyć miały skuteczną ochronę, a osoby niewinne nie były bezpodstawnie pozbawiane praw. Prawnicy i organizacje pozarządowe wskazują, że wprowadzane mechanizmy muszą respektować prawa rodziny oraz prawa osoby poszkodowanej i nie mogą prowadzić do automatycznych, bezdusznych rozstrzygnięć.
Co dalej — ścieżka legislacyjna i praktyczne wdrożenie
Po przyjęciu projektu przez rząd federalny tekst trafi do Bundestagu, gdzie odbędzie się procedura legislacyjna obejmująca czytania i możliwe poprawki. Kluczowe dla skuteczności przepisów będzie przygotowanie jasnych wytycznych dla urzędów stanu cywilnego (Standesämter) i urzędów ds. cudzoziemców oraz zapewnienie współpracy między nimi. Równie ważne będzie szkolenie pracowników i określenie standardów dowodowych, by weryfikacja nie stała się pretekstem do arbitralnych decyzji.
Podsumowanie
Projekt ma na celu zamknięcie wykorzystywanej przez oszustów luki prawnej i ograniczenie nadużyć polegających na fikcyjnym uznawaniu ojcostwa w celu uzyskania prawa pobytu i świadczeń. Jego sukces będzie zależał od proporcjonalnego wdrożenia — tak, by skutecznie zapobiegać nadużyciom, nie naruszając jednocześnie praw rodzin, które działają w dobrej wierze. Bundestag musi teraz ocenić proponowane regulacje i ewentualnie je dopracować.
źródło: bild.de
