Elternzeit – wszystko o urlopie wychowawczym w Niemczech w 2024 roku!

Połączenie rodziny i pracy zawodowej nie jest łatwe. Tzw. „Elternzeit”, czyli urlop wychowawczy, ma umożliwić pracownikom w Niemczech opiekę nad dzieckiem i jednocześnie kontakt ze światem zawodowym. Podczas urlopu wychowawczego rodzice mają prawo do nieodpłatnego czasowego zwolnienia z obowiązku wykonywania pracy. Oprócz tego pracodawca musi umożliwić pracownikom powrót do pracy po 3 latach urlopu, przysługującego na jedno dziecko.

Rodzice otrzymują podczas Elternzeit pomoc finansową w formie Elterngeld

Das Bundeselterngeld- und Elternzeitgesetz (w skrócie BEEG), czyli Federalna Ustawa o Elterngeld i Elternzeit, reguluje tą specjalną formę urlopu, która służy opiece i wychowaniu dzieci – swoich lub w specjalnych przypadkach także cudzych. Prawo do urlopu wychowawczego ustawodawca uzupełnił w roku 2007 o kwestie zasiłku wychowawczego – Elterngeld. Od tej pory państwo wspiera rodziców finansowo, jeśli opiekują się dzieckiem i dlatego nie mogą w 100% pracować.

Elterngeld jest wypłacany zgodnie z dotychczas obowiązującymi zasadami tylko za pierwsze 12-14 miesięcy życia dziecka – niezależnie od tego, czy okres rodzicielski trwa dłużej czy nie. Po tym okresie mamy i ojcowie mogą zostać dalej w domu, ale już bez wsparcia finansowego państwa.

Skorzystajcie z naszego kalkulatora i obliczcie przysługującą Wam wysokość Elterngeld: Kalkulator Elterngeld

Kto ma prawo do urlopu wychowawczego w Niemczech?

Wszystkie mamy i ojcowie, którzy są zatrudnieni w Niemczech, mają prawo do urlopu wychowawczego (paragraf 15, ustęp 1 BEEG – Federalna Ustawa o Prawach i Obowiązkach Rodzicielskich). Nie gra przy tym roli, czy są zatrudnieni na umowę na czas określony, czy ma miejsce praca w niepełnym wymiarze czasu. Elternzeit nie wydłuża jednak umowy na czas określony – ta kończy się wraz z datą określoną w umowie. Także osoby uczące się w Niemczech zawodu (niem. Ausbildung), mogą zażądać urlopu wychowawczego. Urlop wychowawczy w Niemczech trwa maksymalnie 3 lata na dziecko i dla każdego rodzica. W tym czasie obydwoje mogą pracować zmianowo do 32 godzin tygodniowo.

Urlop rodzicielski nie przysługuje osobom, które nie pozostają w stosunku pracy. Osoby te nie mają pracodawcy, od którego mogą oczekiwać urlopu. Poza osobami bezrobotnymi są to między innymi osoby samozatrudnione, gospodynie domowe, studenci, uczniowie, bezrobotni i wolontariusze.

Jeśli chodzi o podział pomiędzy rodzicami, to mamy i ojcowie mają wolny wybór: mogą wnioskować o urlop wychowawczy jednocześnie lub jedno po drugim. Takie prawo mają niezależnie od wykorzystanego już urlopu wychowawczego partnera. Do okresu urlopu wychowawczego wlicza się zgodnie z ustawą o macierzyństwie okres dwóch miesięcy po urodzeniu dziecka (urlop macierzyński). Oznacza to, iż urlop macierzyński nie wydłuża urlopu wychowawczego ponad te przepisowe 3 lata.

Długość urlopu rodzicielskiego w Niemczech

Wszystkie osoby uprawnione do urlopu rodzicielskiego mogą z niego skorzystać na każde dziecko przez maksymalnie 3 lata. Można go rozpocząć tuż po narodzinach dziecka, a jako matka – najwcześniej po zakończeniu urlopu macierzyńskiego. Urlop rodzicielski kończy się nie później niż w przeddzień 8 urodzin dziecka.

Jak to wygląda w przypadku zmiany pracy?

Nowy pracodawca nie jest związany zgodą na urlop wychowawczy poprzedniej firmy.

Jak złożyć wniosek o urlop wychowawczy w Niemczech?

Wniosek o urlop wychowawczy pracownicy w Niemczech składają pisemnie u swojego pracodawcy. Jeśli chcecie go wykorzystać, musicie złożyć wniosek pisemnie najpóźniej 7 tygodni wcześniej w dziale personalnym (§ 16 ustęp 1 BEEG).

W zgłoszeniu pracownik lub pracownica muszą podać pracodawcy dokładny okres trwania urlopu wychowawczego – od kiedy do kiedy chcą go wykorzystać w najbliższych dwóch latach po urodzeniu dziecka. Poproście pracodawcę o pisemne potwierdzenie odbioru. Pracodawca nie może odrzucić wniosku pracownika, ten ma bowiem w Niemczech ustawowe prawo do urlopu wychowawczego.

UWAGA! Pisemnie oznacza wraz z ręcznym podpisem. W żadnym wypadku nie należy wysłać zawiadomienia o urlop mailem bądź faxem. Federalny Sąd Pracy ustalił, że jest to niezgodne z formą pisemną, a tym samym nieważne (BAG, wyrok z dnia  10 maja 2016, Az. 9 AZR 145/15). Zgodnie z Federalną Ustawą o Prawach i Obowiązkach Rodzicielskich w przypadku złożenia w wniosku w innej formie niż pisemna, nie przysługuje ochrona przed zwolnieniem.

Wniosek o urlop wychowawczy po niemiecku

Poniżej prezentujemy wzór wniosku o urlop wychowawczy po niemiecku:

Antrag auf Elternzeit (wniosek o Elternzeit)

Sehr geehrter Herr (nazwisko szefa) lub Sehr geehrte Frau (nazwisko szefowej),

hiermit beantrage ich Elternzeit zur Betreuung und Erziehung meines Kindes, (tutaj wpisujemy imię i nazwisko dziecka), voraussichtliches Geburtsdatum XX.XX.XXXX (data narodzin). Unter Einhaltung der gesetzlichen 7-Wochen-Frist werde ich die Elternzeit am DD.MM.RRRR beginnen. (Zgodnie z zachowaniem ustawowego terminu siedmiu tygodni, urlop wychowawczy zacznę DD.MM.RRRR)

Nach einer 36-monatigen Auszeit stehe ich Ihnen ab dem DD.MM.RRRR wieder voll zur Verfügung. (Po 36-cio miesięcznej przerwie stoję do Pańskiej/Pani dyspozycji od DD.MM.RRRR)

Bitte lassen Sie mir eine schriftliche Bestätigung zukommen. Gerne stehe ich Ihnen auch für ein klärendes Gespräch zur Verfügung. (Proszę o pisemne potwierdzenie. Stoję do Pana/Pani dyspozycji jeśli chodzi o rozmowę wyjaśniającą)

Mit freundlichen Grüßen,

Podpis

Powyższy tekst znajdziecie również we wzorach pism jako dokument Word (patrz pozostałe).

Elastyczne zasady dla dzieci urodzonych od lipca 2015

Rodzice mogą podzielić swoje urlopy wychowawcze na trzy etapy, a nie tak jak do tej pory na dwa. Ponadto rodzice mogą wziąć do dwóch lat urlopu wychowawczego pomiędzy trzecimi, a ósmymi urodzinami dziecka. Zgoda pracodawcy nie jest tu już potrzebna. W tym wypadku wniosek o urlop wychowawczy należy złożyć najpóźniej 13 tygodni przed jego zaplanowanym rozpoczęciem. Po osiągnięciu przez dziecko trzeciego roku życia, pracodawca może nie wyrazić zgody na urlop wychowawczy wyłącznie w sytuacjach wyjątkowych.

Także dziadkowie mogą wykorzystać urlop wychowawczy w Niemczech

O urlop wychowawczy w Niemczech mogą wnioskować nie tylko biologiczni rodzice opiekujący się dzieckiem. Kryterium mającym największe znaczenie jest bowiem istnienie prawa do opieki nad dzieckiem. Jeśli któreś z rodziców go nie posiada, może mimo wszystko złożyć wniosek o urlop wychowawczy, jeśli rodzic mający prawo do opieki wyrazi na to zgodę. Ojcowie, których ojcostwo nie zostało jeszcze potwierdzone, potrzebują zgody matki posiadającej prawo do opieki. Także krewni mogą skorzystać z urlopu wychowawczego, jeśli opiekują się dzieckiem przykładowo w przypadku choroby, inwalidztwa, bądź śmierci rodziców.

Od 1 stycznia 2009 również dziadkowie mogą skorzystać z urlopu wychowawczego w celu sprawowania opieki nad wnukiem (§ 15 ustęp 1 BEEG). Urlop wychowawczy dla dziadków i babć jest jednak związany ze spełnieniem kilku warunków:

• Wnuk/wnuczka żyje razem z dziadkami w jednym gospodarstwie domowym
• Matka lub ojciec dziecka są niepełnoletni albo w trakcie przyuczenia do zawodu, które rozpoczął/rozpoczęła przed 18-tymi urodzinami
• Obydwoje rodzice biologiczni nie korzystają  z urlopu wychowawczego
• Prawo do urlopu wychowawczego nie oznacza automatycznie prawa do świadczeń wychowawczych. Np. dziadkowie nie otrzymują świadczeń wychowawczych, nawet jeśli korzystają z urlopu wychowawczego

Prawo do powrotu do starej pracy

Po zakończeniu urlopu wychowawczego rodzice mają prawo do powrotu na swoje stare stanowisko lub podobne. Przedwczesne zakończenie urlopu wychowawczego muszą jednak ustalić z pracodawcą. Ten musi wyrazić zgodę, o ile nie istnieją żadne istotne powody mające wpływ na poprawne funkcjonowanie firmy.

Pracodawca musi umożliwić pracę w niepełnym wymiarze czasu

Podczas urlopu wychowawczego rodzice mają prawo do zredukowanego czasu pracy. Nie możecie dać się spławić argumentem, że w firmie nie ma odpowiedniego stanowiska: pracodawca jest zobowiązany do zapewnienia Wam pracy w niepełnym wymiarze godzin, jeśli sobie tego życzycie. Rodzice muszą w takiej sytuacji podać żądany czas pracy i w jakim okresie miałoby to nastąpić. Podczas urlopu wychowawczego w Niemczech dozwolona jest działalność zarobkowa do 32 godzin tygodniowo. W przedsiębiorstwie zatrudniającym mniej niż 15 osób prawo do pracy w niepełnym wymiarze czasu nie znajduje jednak zastosowania. W takim przypadku obie strony muszą się ze sobą dogadać.

W sumie pracownicy mogą zażądać skrócenia czasu pracy dwukrotnie – tak postanowił Sąd Pracy w Hamburgu (wyrok z dnia 18 maja 2011, Az. 5 Sa 93/10). Sąd sprzeciwił się bowiem wnioskodawczyni, która chciała w trzecim roku wydłużyć urlop wychowawczy i pozostać przy 20-godzinnym tygodniu pracy. Pracownica złożyła wniosek o 2-letni urlop rodzicielski i pracowała początkowo 15, a następnie 20 godzin w tygodniu. Pracodawca dał jej wtedy wybór: w trzecim roku miała pracować albo w pełnym wymiarze godzin albo wcale.

Pracodawca ma prawo skrócenia “zwykłego” urlopu 

Pracodawca może skrócić urlop roczny, który przysługuje ustawowo każdemu pracownikowi, za każdy pełny miesiąc kalendarzowy o 1/12 (patrz: Urlop w Niemczech). Pracodawca musi wyrazić zgodę na wykorzystanie pozostałego urlopu w roku bieżącym lub kolejnym po urlopie wychowawczym (§ 17 ustęp 1 BEEG). Jeśli jednak pracownik będzie pracował podczas urlopu wychowawczego w niepełnym wymiarze czasu, to ma on takie samo prawo do urlopu, jak jego koledzy bez urlopu wychowawczego. Jeśli stosunek pracy zakończy się podczas urlopu wychowawczego albo nie zostanie przedłużony, firma musi zapłacić ekwiwalent pieniężny za niewykorzystany urlop.

Ubezpieczenie zdrowotne podczas urlopu wychowawczego

Członkowie ustawowego ubezpieczenia zdrowotnego są ubezpieczeni podczas urlopu wychowawczego bez konieczności opłacania składek. Z kolei osoby ubezpieczone prywatnie muszą podczas urlopu wychowawczego płacić całą składkę: dodatek do składki na ubezpieczenie zdrowotne płacony przez pracodawcę w czasie urlopu wychowawczego w Niemczech nie przysługuje. Prywatnie ubezpieczoni rodzice musza w tym czasie sami uiszczać całą składkę ubezpieczeniową, także część płaconą do tej pory przez pracodawcę. Zmiana jednego rodzica na bezpłatne ubezpieczenie rodzinne nie jest możliwa podczas urlopu wychowawczego. Wyjątek stanowi sytuacja, kiedy osoba ubezpieczona prywatnie pracuje na pół etatu. Wtedy może ona zmienić ubezpieczenie na państwowe. Osoby ubezpieczone dobrowolnie państwowo, pozostają podczas urlopu wychowawczego członkami państwowej kasy chorych, jednak muszą dalej płacić składki, a przynajmniej składkę minimalną.

Ochrona przed zwolnieniem podczas urlopu wychowawczego w Niemczech

Podczas urlopu wychowawczego w Niemczech pracodawca nie może wypowiedzieć stosunku pracy. Ta szczególna ochrona przed zwolnieniem rozpoczyna się już w momencie, kiedy pracownik zażąda urlopu wychowawczego – najpóźniej 8 tygodni przed jego rozpoczęciem (§ 18 BEEG). Jeśli weźmiecie urlop wychowawczy po trzecich urodzinach dziecka, wtedy ochrona przed zwolnieniem zaczyna się najwcześniej 14 tygodni wcześniej. Dlatego radzimy, abyście nie wnioskowali o urlop wychowawczy dużo wcześniej, niż jest to przewidziane ustawowymi wymogami. Pracownik może wypowiedzieć stosunek pracy do końca urlopu rodzicielskiego, jeśli dotrzyma terminu wypowiedzenia wynoszącego 3 miesiące.

Umowa o pracę na czas określony na zastępstwo

Jeśli pracodawca podczas urlopu wychowawczego zatrudni na zastępstwo nowego pracownika, jest to istotny powód, aby jego umowa o pracę została sporządzona na czas określony, zgodny z okresem zastępstwa (§ 21 BEEG). Pracodawca może wypowiedzieć tą umowę na czas określony, jeśli pracownik znajdujący się na urlopie wychowawczym wróci wcześniej bez jego zgody i pracodawca nie będzie dłużej w stanie zatrudniać osoby na zastępstwo. Przy czym pracodawca musi zachować przynajmniej 3-tygodniowy okres wypowiedzenia.

ALG I dla bezrobotnych po urlopie wychowawczym

Jeśli podczas urlopu wychowawczego rodzice staną się bezrobotni, to w pewnych okolicznościach dostaną niewielkie wsparcie finansowe. Otrzymanie świadczenia ALG I, czyli wypłatay z ubezpieczenia na wypadek bezrobocia, jest możliwe wyłącznie jeśli w ciągu ostatnich dwóch lat przez co najmniej 12 miesięcy istniała umowa ubezpieczeniowa z agencją pracy. Taka sytuacja ma miejsce, jeśli rodzice wychowują dziecko, które jest młodsze niż 3 lata. Jeśli z kolei bierzecie urlop rodzicielski pomiędzy trzecimi a ósmymi urodzinami dziecka, nie jesteście wtedy objęci ubezpieczeniem na wypadek bezrobocia. To może uniemożliwić otrzymanie świadczenia ALG I.

Nawet jeśli spełnicie 12-miesięczny okres zatrudnienia, musicie się liczyć z ograniczoną kwotą ALG I. Wysokość świadczenia nie zawsze jest związana z ostatnią wypłatą przed urlopem wychowawczym: jeśli bezrobotny w ciągu ostatnich dwóch lat przepracował mniej niż 150 dni kalendarzowych, wtedy agencja pracy może ustalić  mniejsze świadczenie. Potwierdził to Federalny Sąd Społeczny (wyrok z dnia 25 sierpnia 2011, Az: B 11 AL 19/10 R). Wnioskodawczyni straciła po czterech latach urlopu wychowawczego swoją pracę. Ponieważ potem była zatrudniona tylko 3 miesiące, urząd wyliczył jej zasiłek dla bezrobotnych opierając się na hipotetycznych przychodach.

W pozostałych przypadkach pozostaje jeszcze prawo do Bürgergeld, czyli zasiłku dla bezrobotnych.