Praca w Niemczech: Wszystko na temat wypowiedzenia umowy o pracę!

Niezależnie od tego, czy pracownik sam chce odejść z firmy, czy zostaje zwolniony, w obu przypadkach obowiązują w Niemczech stosowne okresy wypowiedzenia stosunku pracy.

W USA zasada „hire & fire” jest powszechną praktyką, pracownika można zatrudnić w krótkim czasie, a jednocześnie szybko się go pozbyć. W Niemczech zwolnienia są traktowane inaczej. Wyjątkiem jest rozwiązanie stosunku pracy bez wypowiedzenia: tu nie ma konieczności oczekiwania na to, aż drogi pracodawcy i pracownika się rozejdą.

Okres wypowiedzenia umowy o pracę w Niemczech zależy od okresu zatrudnienia

Co do zasady, jeżeli pracownik został w Niemczech zwolniony przez pracodawcę, okres wypowiedzenia jest uzależniony od długości okresu zatrudnienia tegoż pracownika w danym przedsiębiorstwie.

Jednak pracownicy powinni być świadomi najważniejszych kwestii dotyczących okresów wypowiedzenia nie tylko w przypadku wypowiedzenia umowy przez pracodawcę. Nawet jeśli sami chcą zakończyć swój stosunek pracy – niezależnie od tego, czy zaakceptowali nową ofertę zatrudnienia, czy obecna praca jest dla nich niesatysfakcjonująca, czy też po prostu chcą coś zmienić w swoim życiu zawodowym – istnieją pewne aspekty związane z wypowiedzeniem umowy o pracę w Niemczech, które należy mieć na uwadze.

Ile wynosi ustawowy okres wypowiedzenia umowy o pracę w Niemczech?

Ustawowy okres wypowiedzenia stosunku pracy wynosi w Niemczech cztery tygodnie do 15. lub do końca miesiąca kalendarzowego. Im dłużej pracownik jest zatrudniony przez pracodawcę, tym dłuższe są okresy wypowiedzenia. Jednak według Alexandra Brederecka, prawnika specjalizującego się w prawie pracy, wydłużenie okresów wypowiedzenia stosownie do stażu pracy osoby zatrudnionej w danym zakładzie odnosi się tylko do pracodawcy. „Niemniej jednak, w umowie o pracę można uzgodnić zastosowanie wydłużonych okresów wypowiedzenia także w odniesieniu do pracownika.”

Ustawowe okresy wypowiedzenia obowiązujące pracodawców*

*§ 622 ust. 3 niemieckiego kodeksu cywilnego (Bürgerliches Gesetzbuch, BGB)

Przykład:

Aby pracownik mógł opuścić swoje dotychczasowe miejsce pracy w wybranym przez siebie czasie, ważne jest, aby złożył wypowiedzenie w określonym dniu. Załóżmy, że jest to koniec miesiąca, pracownik pracuje w firmie od sześciu lat i chce odejść z pracy w dniu 30 września. W tym przypadku pracodawca musi otrzymać wypowiedzenie umowy najpóźniej 31 lipca, ponieważ zgodnie z przepisami prawa okres wypowiedzenia po pięciu latach zatrudnienia w danej firmie wynosi dwa miesiące. W związku z tym trwa on od 1 sierpnia do 30 września.

Jednak okresy te mogą również opierać się na indywidualnych ustaleniach i różnić się od tych wynikających z przepisów prawnych. W związku z tym konieczne jest przeanalizowanie umowy o pracę lub układu zbiorowego pracy mającego zastosowanie do danego stosunku pracy. Okresów wypowiedzenia określonych w kodeksie pracy nie można jednak skrócić, a jedynie je wydłużyć. Ponadto, pracodawca nie może dla siebie ustanowić krótszego okresu wypowiedzenia niż dla pracownika.

W każdym przypadku musi zostać jasno określone, kiedy wypowiedzenie ma wejść w życie. Dla własnej pewności można w dokumencie użyć sformułowania „tak szybko, jak to możliwe” (niem. „zum nächstmöglichen Zeitpunkt“) zamiast określonej daty.

Jaki jest okres wypowiedzenia podczas okresu próbnego w Niemczech?

Wyjątek od wyżej opisanych zasad ma zastosowanie wobec umowy zatrudnienia na okres próbny. W czasie jej trwania pracownik lub pracodawca może wypowiedzieć umowę w ciągu dwóch tygodni – niezależnie od daty złożenia wypowiedzenia. Po upływie sześciu miesięcy zaczyna się naliczać staż pracy w danej firmie.

Okres wypowiedzenia ustalony w umowie o pracę

Bardzo często zdarza się jednak, że w umowie o pracę przewidziany jest okres wypowiedzenia odbiegający długością od tego przedstawionego w ustawie. Czas ten może zostać przedłużony i wynosić na przykład trzy lub sześć miesięcy i określać możliwą datę jego złożenia – na przykład na koniec kwartału. Istnieje również możliwość przedłużenia lub skrócenia okresu wypowiedzenia w umowach zbiorowych. Jeżeli jednak przepisy tam zawarte są sprzeczne z zapisami zawartymi w umowie o pracę, to stosuje się te przepisy, które są korzystniejsze dla pracownika.

Warto jednak zaznaczyć, że małe firm zatrudniające mniej niż 20 pracowników mogą zwalniać pracowników każdego dnia miesiąca – tutaj również obowiązuje okres czterech tygodni.

Jakie przepisy mają zastosowanie wobec umów o pracę na czas określony?

Jeśli stosunek pracy i tak jest ograniczony w czasie, wówczas nie ma możliwości jego wypowiedzenia w zwykłym trybie. Po wygaśnięciu umowy o pracę automatycznie uznaje się ją za rozwiązaną. Pracodawca i pracownik mogą jednak wypowiedzieć umowę w trybie nadzwyczajnym przed upływem terminu jej obowiązywania.

Jakie zasady obowiązują w odniesieniu do układu zbiorowego pracy w Niemczech?

Jeżeli umowa o pracę, ustawodawstwo lub układ zbiorowy pracy przewidują różne okresy wypowiedzenia, wówczas zastosowanie ma ten, który jest korzystniejszy dla pracownika. Ekspert w dziedzinie prawa pracy Alexander Bredereck wyjaśnia, że „jeśli pracownik zostaje zwolniony przez swojego szefa, wówczas może skorzystać z najdłuższego przysługującego mu okresu wypowiedzenia.” Natomiast „jeśli to pracownik chce odejść z firmy, może wybrać najkorzystniejszy dla siebie okres wypowiedzenia.” Jeśli jednak w umowie o pracę został uzgodniony dłuższy okres, to wówczas ten ostatni ma zastosowanie. Niemniej jednak, warto w takim przypadku sprawdzić, czy ustalenia te są skuteczne pod względem prawnym.

Kiedy wypowiedzenie umowy o pracę uznaje się w Niemczech za złożone?

Wypowiedzenie umowy o pracę musi być sporządzone w formie pisemnej. Jest ono uznawane za złożone dopiero wtedy, gdy pismo dotrze do osoby, której wypowiada się umowę. Zwykle wypowiedzenie musi dotrzeć do odbiorcy w określonym terminie – np. na koniec miesiąca. W przeciwnym wypadku okres wypowiedzenia rozpocznie swój bieg dopiero w kolejnym miesiącu.

Jeżeli pracodawca lub pracownik osobiście wręczy wypowiedzenie, okres ten rozpoczyna się od momentu przekazania pisma. W przypadku przesłania pocztą, staje się ono skuteczne dopiero wtedy, gdy adresat jest w stanie się z nim zapoznać. Jak zaznacza Alexander Bredereck, „otrzymanie wypowiedzenia nie może zostać udaremnione – na przykład poprzez umyślne nieodebranie pisma o wypowiedzeniu.”

Prawnik podkreśla, że dzień otrzymania zawiadomienia jest ważny nie tylko dla rozpoczęcia biegu terminu wypowiedzenia, ale również dla ewentualnego wniesienia powództwa o ochronę przed wypowiedzeniem (niem. Kündigungsschutzklage). Pracownik ma na to bowiem zaledwie trzy tygodnie.

Czy ma zastosowanie data podana w oświadczeniu o rozwiązaniu umowy?

Data podana w oświadczeniu o wypowiedzeniu umowy o pracę nie ma znaczenia dla okresu wypowiedzenia. Wskazuje ona tylko dzień, w którym sporządzono pismo. Początek okresu wypowiedzenia zależy od sformułowań zawartych w umowie o pracę oraz od daty otrzymania wypowiedzenia. Dlatego też nie jest ważne to, jaka data widnieje na wypowiedzeniu, a jedynie to, aby zostało ono doręczone w odpowiednim terminie.

Co się dzieje w przypadku, gdy odbiorca nie zauważy listu z wypowiedzeniem w swojej skrzynce pocztowej?

Generalnie przyjmuje się fakt zapoznania się odbiorcy z korespondencją pocztową w ciągu jednego dnia. Jeśli jednak pracownik otrzyma wypowiedzenie w sobotni wieczór około godziny 23:00, zakłada się, że dotrze ono do niego dopiero w poniedziałek rano. Jest to uzasadnione tym, że odbiorca nie musi oczekiwać nadejścia korespondencji w okresie od soboty wieczorem do poniedziałku rano, a zatem nie musi też wtedy sprawdzać swojej skrzynki pocztowej.

Co dzieje się w przypadku, gdy pracownik przebywa na urlopie w momencie nadejścia wypowiedzenia?

Przypuśćmy, że pracownik jest na urlopie i nie opróżnia swojej skrzynki pocztowej, a otrzymał wypowiedzenie o rozwiązaniu stosunku pracy. W takim przypadku orzecznictwo zakłada, że skrzynka pocztowa jest w tym czasie regularnie opróżniana – nawet podczas nieobecności pracownika – np. przez sąsiadów lub krewnych. Jeżeli jednak z powodu urlopu pracownik nie dotrzyma terminu na wniesienie powództwa o ochronę przed wypowiedzeniem, może ubiegać się o zezwolenie na jego wniesienie w późniejszym terminie.

Jakie są konsekwencje niezachowania okresu wypowiedzenia przez pracownika w Niemczech?

Według Alexandra Brederecka, jeśli pracownik nie przestrzega okresu wypowiedzenia, to musi zapłacić karę, pod warunkiem, że tak uzgodniono w umowie o pracę. „Wysokość kary nie może przekroczyć jednego miesięcznego wynagrodzenia brutto”, mówi prawnik. Jeśli umowa o pracę nie przewiduje kary za tego typu naruszenie umowy, ale pracownik odchodzi z firmy wcześniej niż po upływie uzgodnionego okresu wypowiedzenia, pracodawca może żądać odszkodowania. Jednak w praktyce jest to trudne do wyegzekwowania. Jak mówi specjalista od prawa pracy, który od 22 lat zajmuje się głównie sprawami związanymi z ochroną przed wypowiedzeniem: „Jeszcze nie spotkałem się z przyznaniem odszkodowania, o które ubiegał się pracodawca.”

Jak opuścić w Niemczech firmę przed końcem okresu wypowiedzenia?

Jeśli pracownik postanowił odejść, musi pracować do końca okresu wypowiedzenia. Dopiero wtedy kończy się stosunek pracy. Jeśli jednak pracownik chce odejść z pracy jeszcze przed upływem tego okresu – na przykład dlatego, że otrzymał nową posadę, którą może objąć w każdej chwili – istnieje możliwość wcześniejszego odejścia z aktualnego stanowiska, a mianowicie w drodze umowy rozwiązującej stosunek pracy.

W tym przypadku ważne jest jednak, aby zgodził się na to zarówno pracownik, jak i pracodawca. Wynika to z faktu, że w przeciwieństwie do wypowiedzenia, umowa rozwiązująca określony stosunek prawny nie jest wypowiedzeniem stosunku pracy przez jedną ze stron. W odróżnieniu od wypowiedzenia, takie porozumienie nie jest obwarowane okresami wypowiedzenia i może oznaczać praktycznie natychmiastowe rozwiązanie stosunku pracy.

Jednak umowa rozwiązująca stosunek pracy nie musi być inicjowana wyłącznie przez pracownika; taka propozycja może paść również ze strony przedsiębiorstwa. W przypadku wyrażenia zgody na podpisanie umowy rozwiązującej stosunek pracy pracownik traci jednak prawo do zasiłku dla bezrobotnych przez okres do dwunastu tygodni po zakończeniu stosunku pracy, o ile pracownik „przyczynia się do swojego bezrobocia nie mając ku temu istotnych powodów”.

Oto podsumowanie najważniejszych kwestii związanych z wypowiedzeniem umowy o pracę w Niemczech:

• Ustawowy okres wypowiedzenia wynosi cztery tygodnie do 15. lub do końca miesiąca kalendarzowego.
• W okresie próbnym umowa o pracę w Niemczech może zostać rozwiązana w ciągu dwóch tygodni.
• Umowy o pracę na czas określony nie przewidują rozwiązania stosunku pracy w trybie zwykłym.
• Oświadczenie o wypowiedzeniu umowy jest uznawane za złożone, gdy pismo dotrze do osoby, z którą rozwiązuje się stosunek pracy.
• Nie jest istotne to, jaką datą opatrzone jest pismo o wypowiedzeniu, a jedynie to, czy wypowiedzenie zostało złożone w stosownym terminie.
• Jeśli pracownik naruszy przepisy dotyczące okresu wypowiedzenia, musi zapłacić karę umowną, o ile została ona przewidziana w umowie o pracę.
• Istnieje możliwość wcześniejszego opuszczenia firmy w drodze podpisania umowy rozwiązującej stosunek pracy.