Ausbildung w Niemczech – zarobki, wymagania, najważniejsze informacje!

Jako „Ausbildung” określane jest w Niemczech kształcenie zawodowe. Jego przebieg jest zależny od wielu czynników: od rodzaju ukończonej szkoły i zdobytego wykształcenia ogólnego (Hauptschule, Realschule, Gymnasium), rodzaju zawodu, zainteresowań i preferencji oraz sytuacji osobistej.

W Niemczech istnieją następujące możliwości zdobycia wykształcenia zawodowego (Ausbildung):

• Duale (betriebliche) Ausbildung – nauka zawodu odbywa się w zakładzie pracy,
• Schulische Ausbildung – nauka zawodu odbywa się w szkole zawodowej i jest połączona z obowiązkowymi praktykami,
• Beamtenausbildung – nauka zawodu urzędnika służby publicznej/cywilnej, odbywa się w urzędach państwowych zależnie od wybranego kierunku (technisch/ nichttechnisch) i szczebla (einfacher, mittlerer, gehobener und höherer Dienst)
• Doppelt qualifizierende Ausbildung – podwójnie kwalifikowany zawód, specjalnie dla osób posiadających maturę zawodową (fachgebundenes Abitur) lub ogólnokształcącą (allgemeinbildendes Abitur),
• Sonstige Ausbildung – pozostałe zawody, których zdobycie regulowane jest przepisami wewnętrznymi zrzeszających organizacji zawodowych (Berufsverband) lub innych podmiotów edukacji (Bildungsträger).

Niemieccy uczniowie mogą zacząć kształcenie zawodowe wraz z osiągnięciem najniższego stopnia wykształcenia ogólnego, czyli już po 9 klasie wraz ze zdobyciem świadectwa szkoły głównej (Hauptschulabschluss). Należy jednak pamiętać, że im wyższe wykształcenie ogólne, tym łatwiej jest o zdobycie atrakcyjnego miejsca kształcenia. Zakłady pracy oferujące miejsca nauki zawodu w tak popularnych kierunkach, jak na przykład technik-informatyk, handlowiec, agent obrotu nieruchomościami, urzędnik bankowy, wymagają świadectwa ukończenia szkoły realnej (tzw. Mittlere Reife) lub świadectwa maturalnego (Abiturzeugnis) z dobrymi i bardzo dobrymi ocenami.

Lista wszystkich zawodów jest dostępna na portalu BERUFENET zarządzanego przez niemiecki urząd pracy (Arbeitsagentur).

Kształcenie zawodowe w Niemczech to przede wszystkim dużo praktyki. Ausbildung w Niemczech trwa – w zależności od wybranego zawodu – od jednego do trzech i pół roku.

Duale (betriebliche) Ausbildung, czyli zdobywanie zawodu w systemie dualnym

Zdobywanie zawodu w systemie dualnym oznacza, że praktyczna część nauki zawodu odbywa się w zakładzie pracy, firmie lub przedsiębiorstwie. Zakład pracy ma obowiązek ustalić tzw. „Ausbildungsplan”, czyli plan, według którego uczniowie zawodu, zwani także żartobliwie „Azubi” (dla mężczyzn, wymawiane jako „acubi”) lub „Azubine” (dla kobiet, wymawiane jako „acubine”) – skrót od „Auszubildende” – uczą się jego praktycznej części.

Teoretyczna część nauki zawodu odbywa się w szkole zawodowej, czyli w „Berufsschule”. Szkolny program nauczania (Lehrplan) zawiera wiedzę teoretyczną specyficzną dla danego zawodu. Każdy uczeń ma też obowiązkowe zajęcia obejmujące przedmioty typowo szkolne, takie jak język niemiecki (Deutsch), matematyka (Mathematik), język angielski (Englisch) i wiedza o społeczeństwie (Sozialkunde). W szkole zawodowej uczniowie mogą też nadrobić wykształcenie ogólne, na przykład zdobyć świadectwo ukończenia szkoły głównej lub realnej albo uczestniczyć w dodatkowych zajęciach, takich jak nauka języków obcych. Zakład pracy ma obowiązek oddelegowania ucznia zawodu w celu uczestniczenia w zajęciach szkolnych.

Kształcenie zawodowe w systemie dualnym przewiduje dwa egzaminy zawodowe (nie mylić z ocenami szkolnymi z przedmiotów w trakcie roku szkolnego): „Zwischenprüfung” (egzamin częściowy w połowie wykształcenia) oraz „Abschlussprüfung” (egzamin końcowy).

Bardzo często zdarza się, że osoby, które wykazują się zaangażowaniem oraz dobrymi wynikami w nauce mają spore szanse na przejęcie i otrzymanie umowy o pracę po zakończeniu kształcenia. W takich przypadkach często mówi się, że „Azubi wurde übernommen”. Jest to też pewnego rodzaju wyróżnieniem dla ucznia.

Oficjalnie w Niemczech można zdobyć zawód w prawie 500 kierunkach nauczanych w systemie dualnym. Przykładowe zawody zdobywane w ramach systemu dualnego to Fotograf/in (fotograf), Konditor (cukiernik), Koch (kucharz), Industriemechaniker (mechanik przemysłowy), Industriekauffrau/Industriekaufmann (handlowiec o specjalności przemysłowej), Bürokauffrau/Bürokaufmann (handlowiec o specjalności biurowo-administracyjnej), Tischler (stolarz), Tierpfleger (opiekun zwierząt), Zahntechniker (technik dentystyczny).

Schulische Ausbildung, czyli szkolne kształcenie zawodowe

Inną możliwością zdobycia wykształcenia zawodowego jest nauka w szkołach zawodowych różnego szczebla. W Niemczech są to: Berufsfachschulen, Berufskollegs, Fachakademien i wiele innych. W szkołach tych uczniowie mają zajęcia w pełnym wymiarze godzin i odbywają dodatkowo obowiązkowe praktyki w zakładach pracy, firmach i innych przedsiębiorstwach związanych z ich profilem kształcenia. Szkoły zawodowe w zależności od landu mają różne wymogi związane z przyjęciem ucznia. Podczas gdy do rozpoczęcia nauki zawodu w systemie dualnym wystarczy ukończenie szkoły głównej (Hauptschule, w niektórych zakładach pracy można rozpocząć naukę zawodu także bez wykształcenia formalnego i nadrobić je w Berufsschule), to do podjęcia nauki zawodu w szkole zawodowej konieczne jest posiadania formalnego świadectwa ukończenia szkoły (Hauptschule, Realschule lub Gymnasium).

Szkolne kształcenie zawodowe trwa od roku do trzech lat i jest oferowane zarówno przez placówki państwowe, jak i prywatne. Nauka zawodu w szkołach państwowych jest bezpłatna, aczkolwiek w zależności od landu konieczne może być zakupienie podręczników i pomocy naukowych. W przypadku placówek prywatnych konieczne będzie uiszczenie czesnego (Schulgeld).

Przykładowe zawody nauczane w systemie szkolnym to: Altenpfleger (zawód pielęgniarski: opiekun osób starszych), Designer-Grafik (projektant o specjalności grafika), Hebamme (położna), Physiotherapeut (fizjoterapeuta), Fremdsprachenkorrespondent/in (asystent(ka) ds. korespondencji w języku obcym), Erzieher/in (wychowawca przedszkolny/ przedszkolanka).

Beamtenausbildung w Niemczech, czyli kształcenie urzędników służby publicznej/cywilnej

Nauka zawodu urzędnika służby publicznej/cywilnej jest podobna do kształcenia zawodowego w systemie dualnym. Praktyczna nauka zawodu odbywa się w różnych urzędach państwowych w zależności od wybranego kierunku, a część teoretyczna nauczana jest w szkołach administracyjnych (Verwaltungsfachschule). Kandydaci na urzędników służby państwowej mają do wybory naukę zawodu na kierunku technicznym lub nietechnicznym (technisch/nichttechnisch). W zależności od zdobytego wykształcenia ogólnego (Hauptschule, Realschule, Gymnasium) kariera urzędnicza rozpoczyna się i kończy na innym szczeblu (einfacher, mittlerer, gehobener und höherer Dienst). Aby rozpocząć naukę zawodu w służbie cywilnej/publicznej na średnim szczeblu (mittlerer Dienst) wymagane jest świadectwo ukończenia szkoły realnej, czyli tzw. Mittlere Reife. Nauka zawodu trwa od 2,5 do 3 lat. Uczeń otrzymuje w jej czasie ściśle ustalone wynagrodzenie.

Osoby z zagranicy (także z krajów Unii Europejskiej) decydujące się na karierę urzędniczą w Niemczech muszą koniecznie wziąć pod uwagę, że zawody te są zawodami reglamentowanymi (reglamentierte Berufe), czyli dostęp do nich i prawo do ich wykonywania są uregulowane ścisłymi przepisami oraz wymagają one spełnienia określonych warunków wstępnych.

Doppelt qualifizierte Ausbildung, czyli podwójny dyplom kształcenia zawodowego

Osoby posiadające maturę ogólnokształcącą (allgemeinbildendes Abitur) lub zawodową (fachgebundenes Abitur) mają możliwość zdobycia tak zwanego podwójnego dyplomu kształcenia zawodowego. Jest to specjalny rodzaj kształcenia zawodowego przeznaczonego dla maturzystów (Abiturienten) w zawodach handlowych i technicznych. Jego wymagania i przebieg podobne są do systemu dualnego, a samo kształcenie trwa 3 lata.

Przykładowe zawody to Betriebswirt Außenhandel (ekonom ds. handlu zagranicznego), Technischer Betriebswirt Handwerk (ekonom ds. technicznych o specjalności rzemiosło).

Sonstige Ausbildung, czyli pozostałe kierunki kształcenia zawodowego

W Niemczech istnieją także zawody, których zdobycie regulowane jest przepisami wewnętrznymi organizacji zawodowych (Berufsverband) lub innych podmiotów edukacji (Bildungsträger). Kształcenie w tych zawodach jest odpłatne, a uczniowie w większości przypadków (oczywiście istnieją też indywidualne przypadki i wyjątki od tej reguły) nie otrzymują wynagrodzenia w trakcie nauki zawodu. Dokładnych informacji na temat wymagań i warunków dopuszczenia do nauki tych zawodów udzielają organizacje zrzeszające. Przykładowymi zawodami są:

• Fitnesstrainer/in (trener fitnessu, osoby wykonujące ten zawód zrzeszone są w Deutscher Fitness & Aerobic Verband https://www.dfav.de/dfav-ev.html),
• Detektiv (detektyw, organizacja zrzeszająca to Bundesverband Deutscher Detektive https://www.bdd.de/),
• Heilpraktier/in (osoba lecząca metodami niekonwencjonalnymi, zrzeszeni w różnych organizacjach na szczeblu federalnym i regionalnym, na przykład Bund Deutscher Heilpraktiker https://www.bdh-online.de/, Fachverband Deutscher Heilpraktiver https://www.heilpraktiker.org/),
• Tanzlehrer/in (nauczyciel tańca, organizacjami zrzeszająymi są Allgemeiner Deutscher Tanzlehrer Verband https://www.adtv.de/ oraz Berufsverband Deutscher Tanzlehrer e.V. https://bdt-ev.de/),
• Yogalehrer/in (nauczyciel yogi, organizacje zrzeszające to m.in. BDY Berufsverband der Yogalehrenden in Deutschland e.V. https://www.yoga.de/, BdfY Berufsverband der freien Yogalehrer/innen und Yogatherapeuten/innen e.V. https://www.bdfy.de/).

Zarobki i wynagrodzenie w trakcie nauki zawodu w Niemczech

Czy w trakcie nauki zawodu  w Niemczech otrzymuje się wynagrodzenie? I tak, i nie. Jest to zależne od rodzaju wybranego modelu kształcenia zawodowego, od tego, czy w danej branży obowiązuje zbiorowy układ pracy (Tarifvertrag) oraz od landu, w którym się kształcimy.

Uczniowie zdobywający wykształcenie w systemie szkolnym nie otrzymują żadnego wynagrodzenia.

Przyszli pracownicy służby cywilnej/publicznej otrzymują w trakcie nauki zawodu wynagrodzenie, którego wysokość jest ściśle określona w zbiorowym układzie pracy dla pracowników służby cywilnej (Tarifvertrag für den öffentlichen Dienst TVöD). Przykładowo „Azubi” w służbie cywilnej w pierwszym roku otrzymuje wynagrodzenie w wysokości 1018,26 euro brutto, w drugim roku 1068,20 euro brutto, a w trzecim 1114,02 euro brutto.

Wysokość wynagrodzenia brutto osób kształcących się w systemie dualnym jest uzależniona od zawodu, od zbiorowego układu pracy oraz od tego, czy mieszkają one w landzie w Niemczech Wschodnich (Ost) czy w Zachodnich (West). Różnie w wynagrodzeniu mogą być znacznie wysokie. Według badań Federalnego Instytutu ds. Kształcenia Zawodowego (BIBB – Bundeinstitut für Berufsbildung) opublikowanych za rok 2022 przeciętna wysokość wynagrodzenia wahała się znacznie od 1200 euro (wynagrodzenie ucznia w zawodzie murarza) do poniżej 800 euro (zarobki ucznia fryzjerstwa). Oprócz tego wysokość wynagrodzenia wzrasta z każdym rokiem kształcenia. Warto pamiętać również o pomocy finansowej państwa dla osób z niskimi dochodami, np. w postaci Wohngeld.

Czy Polacy mogą zdobyć wykształcenie zawodowe w Niemczech?

Obywatele Unii Europejskiej (w tym i Polski) mogą bez przeszkód odbyć kształcenie zawodowe w Niemczech. Droga do dyplomu zależy oczywiście od wybranego systemu. Aby móc podjąć naukę zawodu w Niemczech w systemie dualnym, należy w pierwszej kolejności zdobyć miejsce w firmie, która oferuje wykształcenia w wybranym zawodzie. Proces rekrutacji przebiega niemal identycznie, jak w przypadku aplikacji o miejsce pracy. Oznacza to, że osoba zainteresowana zdobyciem wykształcenia w danym zawodzie, musi złożyć podanie o miejsce kształcenia (Ausbildungsstelle) w wybranej firmie. Zakłady pracy same decydują o przyjęciu kandydatów.

Ofert kształceniowych (Ausbildungsangebot) można szukać bezpośrednio na stronach internetowych zakładów pracy i firm oraz na następujących portalach:

• https://jobboerse.arbeitsagentur.de/
• https://www.ausbildung.de/
• https://www.ausbildungsstellen.de/

W przypadku osób, które kończyły szkołę w Polsce, może być konieczne uznanie wykształcenia w Niemczech. O tym jak to zrobić przeczytacie tutaj: Uznanie polskich kwalifikacji zawodowych i dyplomów w Niemczech lub tutaj: Zeugnisbewertung.

Czy konieczna jest znajomość języka niemieckiego?

Aby rozpocząć w Niemczech kształcenie zawodowe konieczna jest znajomość języka niemieckiego na poziomie B1/B2 lub nawet wyższym (C1), gdyż bez względu na to, w jakim systemie (dualny, szkolny) się uczymy, praktyczna i teoretyczna nauka zawodu oraz egzaminy odbywają się w tym języku. O tym, gdzie można się uczyć niemieckiego w Niemczech przeczytacie tutaj: Nauka języka niemieckiego w Niemczech i w domu – praktyczne porady!.

Możliwość skrócenia/przedłużenia czasu trwania nauki zawodu w Niemczech oraz kształcenie zawodowe w niepełnym wymiarze godzin

Nauka zawodu w Niemczech może trwać pod pewnymi warunkami krócej. W następujących przypadkach możliwe jest skrócenie czasu trwania kształcenia zawodowego w Niemczech:

• Skrócenie czasu trwania kształcenia zawodowego ze względu na ukończoną szkołę: osoby posiadające tzw. Mittlere Reife mogą ubiegać się o skrócenie czasu trwania kształcenia o 6, a w przypadku maturzystów (Abiturienten) nawet o 12 miesięcy. W tym wypadku zgodę na to musi wyrazić jednak zakład pracy oraz izba rzemieślnicza, handlowo-przemysłowa odpowiedzialna za przeprowadzanie egzaminu zawodowego.
• Skrócenie czasu trwania kształcenia zawodowego ze względu na dobre oceny: osoby, które podczas zdobywania wykształcenia zawodowego wykażą się dobrymi ocenami oraz zaangażowaniem, mogą wcześniej przystąpić do egzaminów zawodowych. W tym wypadku zarówno zakład pracy, jak i szkoła zawodowa muszą wyrazić pozytywną opinię i zgodę na przedterminowy egzamin.
• Zaliczenie czasu kształcenia zawodowego w przypadku posiadania pierwszego kwalifikowanego wykształcenia zawodowego: także w tym przypadku decyzja jest podejmowana indywidualnie przez zakład pracy i izbę rzemieślniczą lub handlowo-przemysłową odpowiedzialną za przeprowadzanie egzaminu zawodowego.

W wyjątkowych przypadkach możliwe jest też przedłużenie czasu kształcenia zawodowego. Powodem może być dłuższa choroba lub niezdanie egzaminu końcowego. W przypadku niezdania egzaminu końcowego uczeń składa wniosek do odpowiedniej izby rzemieślniczej lub handlowo-przemysłowej o ustalenie ponownego terminu egzaminu końcowego.

W Niemczech istnieje też możliwość kształcenia zawodowego w niepełnym wymiarze godzin, czyli „Teilzeitausbildung”. Uzasadnionym powodem do złożenia wniosku jest urodzenie i wychowywanie dziecka, inwalidztwo lub konieczność podjęcia opieki nad rodzicami lub innymi członkami bliskiej rodziny. Decyzja podejmowana jest indywidualnie na wniosek ucznia przez zakład pracy oraz odpowiednią izbę rzemieślniczą lub handlowo-przemysłową.

Alternatywne metody kształcenia zawodowego w Niemczech

W Niemczech istnieje też możliwość zdobycie różnorodnych kwalifikacji zawodowych poprzez odpłatne kształcenie zaoczone lub kursy dokształcające w systemie korespondencyjnym. Kursy te są uznawane na terenie całych Niemiec. Więcej na temat kursów dokształcających przeczytacie tutaj: Kurs dokształcający w Niemczech

Coraz więcej instytucji kształcących, szkół wyższych oraz akademii zawodowych oferuje kursy zawodowe w formie kształcenia wirtualnego, czyli przez internet (eLearning, web-based Traning). Uczniowie spotykają się z nauczycielami w wirtualnym pomieszczeniu klasowym. Jedynie na egzaminy trzeba udać się do szkoły. Kursy takie dają możliwość zdobycia wykształcenia zawodowego praktycznie bez wychodzenia z domu. Dla osób pracujących zawodowo lub posiadających małe dzieci jest to znakomita alternatywa do klasycznego kształcenia zawodowego w systemie dualnym lub szkolnym.

Prawa i obowiązki osób zdobywających w Niemczech wykształcenie zawodowe

Osoby uczące się w Niemczech zawodu mają swoje prawa i obowiązki. Warto je znać, żeby uniknąć problemów w szkole i w zakładzie pracy: Uczysz się w Niemczech zawodu (Berufsausbildung)? Poznaj swoje prawa!

Do praw ucznia zawodu należy:

• Prawo dostępu do środków dydaktycznych,
• Prawo do odpowiednich warunków w czasie kształcenia zawodowego,
• Prawo do oddelegowania ucznia w celu odbycia części wykształcenia teoretycznego,
• Prawo do nauki i przydzielania zadań związanych z kierunkiem kształcenia,
• Prawo do pisemnego świadectwa pracy po ukończeniu kształcenia,
• Prawo do świadczeń socjalnych w przypadku choroby lub wypadku przy pracy,
• Prawo do urlopu wypoczynkowego.

Do obowiązków ucznia zawodu należy:

• Staranna i sumienna praca,
• Obowiązek uczestniczenia w zajęciach nauki zawodu w szkole,
• Wypełnianie poleceń związanych z pracą i nauką,
• Utrzymywanie porządku w miejscu pracy,
• Staranne obchodzenie się z powierzonymi środkami pracy (maszyny, narzędzia, urządzenia, komputer),
• Zachowanie tajemnicy zawodowej,
• Prowadzenie tzw. „Berichtsheft”, czyli pisanie dziennika sprawozdawczego w trakcie całego okresu kształcenia zawodowego.

Kurs dokształcający w Niemczech na odległość?

Bardzo popularne w Niemczech są kursy dokształcające oraz studia na odległość. Jest to idealne rozwiązanie dla osób pracujących, które nie mają czasu jeździć na zajęcia do uczelni. Wykłady mają miejsce online, a materiały do nauki przesyłane są pocztą albo mailem. Poniżej przedstawiamy kilka niemieckich placówek, które oferują tego typu studia oraz kursy dokształcające. Na ich stronach możecie zamówić bezpłatnie katalogi, które zawierają informacje o wszystkich kursach oferowanych przez wybraną placówkę:

ILS – Institut für Lernsysteme

• ILS  to jedna z najbardziej znanych placówek szkoleniowych w Niemczech
• ILS oferuje szeroką paletę kursów dokształcających, np. 12-miesięczny kurs na opiekuna/-ki osób starszych (szukaj na stronie pod literką A… – Altenbetreuung), język niemiecki w zawodzie (Deutsch im Beruf), programista Geprüfte/r Programmierer/in (ILS) – Schwerpunkt Java), kosmetyczka Geprüfte/r Kosmetiker/in) i wiele innych (patrz link do strony powyżej)
• Bezpłatna infolinia
• Każdy kurs można wypróbować przez 4 tygodnie za darmo
• Ponad 75.000 kursantów rocznie

Fernakademie für Erwachsenenbildung – Das Fernstudium mit mehr Service!

• Podobnie jak ILS również Fernakademie oferuje szeroką paletę kursów dokształcających, np. opiekunka (Fernkurs Betreuungskraft gemäß §87b an der Fernakademie-Klett), trener fitness (Fernkurs Fitnesscoach an der Fernakademie-Klett) i wiele innych (patrz link do strony powyżej)
• Bezpłatna infolinia
• 4 tygodniowy bezpłatny okres próbny
• Miesięczny okres wypowiedzenia każdego kursu
• Ponad 6.000 kursantów rocznie

Euro-FH – Europäische Fernhochschule Hamburg

• Euro-FH to placówka, która umożliwia zdobycie tytułu uczelni wyższej (inżynier, licencjat, magister, MBA)
• Uczelnia posiada liczne akredytacje oraz współpracuje z uczelniami w Polsce, Chinach, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii i USA
• Uczelnia oferuje wykłady online oraz materiały przesyłane pocztą elektroniczną
• Wykłady mają miejsce dwa razy w tygodniu (wieczorami) lub w soboty i można wziąć w nich udział przez internet nie wychodząc z domu
• Ponad 5.000 studentów rocznie